Verborgen Verleden
Vorige week donderdag heb ik met
veel genoegen zitten kijken naar een herhaling van het Tv-programma “Verborgen
Verleden”, waarin de voorouders van acteur/schilder Jeroen Krabbé (geb. 1944) centraal
stonden. De originele uitzending had ik gemist. Krabbé ontdekte met toenemende
verbazing zijn eigen verborgen verleden. Hij dacht altijd af te stammen van
rijke Sefardische Joden uit Zuid Europa. Hij bleek echter een nazaat te zijn
van arme Asjkenazische Joden uit Duitsland.
 |
Jeroen Krabbé
|
De verbazing steeg bij Krabbé tot een hoogtepunt, toen hem duidelijk
werd, dat hij verwant was aan families als Kinsbergen en Blanus (ook geschreven
als Blanes en Blanis), die sinds het begin van de 19e eeuw met circus-
en kermisacts van stad naar stad door Nederland trokken. Krabbé raakte in opperste
vervoering – ik trouwens ook -, toen hij een plaat zag van het Nederlandsch
Paardenspel onder directie van Blanus en hij op de achtergrond de Amsterdamse
Waag onderscheidde. Op het tegenwoordige
Rembrandtplein in Amsterdam streek de attractie van Blanus eveneens verschillende
keren neer. Ook het zien van een model van de houten tent, waarmee exploitant Joseph
Blanus destijds rondtrok, ontroerde Krabbé. In zo’n houten tent werden voorstellingen
gegeven van paardrijkunst in combinatie met acrobatiek. Leden van de familie
Swaab maakten deel uit van het Circus Blanus.
Toen Krabbé op het Gemeentelijk Archief van Amsterdam te horen kreeg, dat
tal van andere acteurs, entertainers, cabaretiers en zangers afstamden van de
families van Kinsbergen en Blanus, trok hij al snel de conclusie, dat hij onder
meer verwant was aan Sylvia de Leur (1933-2006) en Lex Goudsmit (1913-1999).
De hele Nederlandse amusementswereld was en is verwant aan elkaar.
 |
Circus Blanus
|
Terwijl ik de uitzending bekeek trok ik al snel de lijn door van de
families Kinsbergen en Blanus naar de families Swaab en Wery, die, zoals al eerder
aangegeven, ook de kost verdienden met het vertonen van hun kunsten op
kermissen en in circussen. En door de verbinding met de families Swaab en Wery
is de connectie met mijn familie Welling snel gemaakt. Een hele gewaagde
conclusie is dan, dat de kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen van
Dirk Welling en Betje Swaab verwant zijn aan Krabbé. Over de relaties van Betje Swaab met de
families van Kinsbergen, Blanus en Wery schreef ik al in Genealogisch blog 196
van 29 juni 2017.
In de uitzending van “Verborgen Verleden” werd op basis van diverse
documenten bevestigd, dat de genoemde families veel en vaak met elkaar
optrokken. Men leerde, al op jonge leeftijd, het artiestenvak van elkaar. En,
natuurlijk, ontstonden er tal van huwelijksrelaties tussen de leden van die
families. Daardoor was de groep redelijk gesloten.
 |
Paardenspel van
Circus Blanus
|
Onze Nederlandse taal heeft aan
circus Blanus de uitdrukking “Vegen met de spons van Blanus” overgehouden.
Vooral in de jaren ’20 van de vorige eeuw was dat een veel gebruikte
uitdrukking voor: een teleurstelling ondervinden, tegenspoed hebben of een
strop hebben. Vaak werd uit uitdrukking verkort tot alleen de term “vegen”.
Toen men zich destijds vrolijk
maakte over het mislukken van het een of ander van iemand anders, dan veegde
men met de hand over de mond en zei “geveegd met de spons van Blanus”. De
uitdrukking is, volgens de volksmond, afkomstig van de hevige concurrentie
tussen het Amsterdamse circus van Blanus en dat van een andere, Haagse
directeur van een paardenspel. De strijd russen Blanus en zijn concurrent was
er een op leven en dood. Het gevolg van de hevige onderlinge concurrentie was,
dat de Hagenaar, nog voor het einde van de kermis, zijn tent sloot, omdat hij
geen volk meer kreeg.
Blanus straalde van vreugde en
trots en sprak het volk toe, terwijl hij een grote, natte rijtuigspons vol
water met beide handen uitkneep. Het water spatte alle kanten op. Blanus sprak
triomfantelijk tot het toegestroomde volk:
“Geacht publiek,
Let op alstublieft, dit is de zuivere
beeltenis van de positie van ’t geval. Zóó geweldig als ’t nou uit deze spons
uitloopt, zóó loopt ’t mijn circus in”.
Blanus hield de uitgeknepen spons
omhoog en vervolgde:
“D’r is geen druppeltje meer in, zóó is
’t nou bij mijn buurman de Hagenaar, hij is op de flacon. God is rechtvaardig.”
Het joelende Amsterdamse publiek
begreep onmiddellijk wat Blanus met zijn gebaar bedoelde en jaren lang bleef
“vegen met de spons van Blanus” een gevleugeld woord in de hoofdstad. Of het
verhaal over Blanus en zijn Haagse concurrent op waarheid berust, dan wel ontsproten
is aan de fantasie van het volk, zal wel altijd een raadsel blijven. Feit is,
dat de spons van Blanus in meer gezegden en uitdrukkingen voorkwam. Een veel
gehoord versje was in die dagen:
“Met een beroep op vrouw en kinderen
Wou ie Mageren Hein verhinderen
Hem de tol aan de natuur te doen betalen,
Maar deze wou er de spons van Blanus niet
over halen.”
De uitdrukking “de spons van
Blanus” stond ook voor het niet hebben van geld:
“Centen zijn van ons niet te halen,
Zoodat wij met de spons van Blanus
betalen”
Met grote belangstelling kijk ik
uit naar de volgende reeks uitzendingen van “Verborgen Verleden”.
Tiel, 3 september 2018