Genealogisch blog 125

Vader, of toch niet?

De familie van mijn oudtante Betje Swaab (1876-1944) intrigeert me. Niet alleen omdat Betje een bijzondere vrouw was, zoals ik schreef in Genealogisch blog 13 van 9 februari j.l., ook niet alleen omdat de familie van Betje Joods was. Maar wel omdat de familie van Betje bestond uit rondtrekkende artiesten, die op kermissen en in circustenten hun kunsten vertoonden. Bovendien was de familie nauw verwant met andere families met hetzelfde beroep, zoals de families Wery en Blanus of Blanes..

De familie van Betje is me pas echt gaan intrigeren, toen ik wist welke rol ze, vooral op papier, gespeeld hebben om tijdens de Tweede Wereldoorlog een kleinzoon van Betje en zijn gezin uit handen van de Duitsers te houden. Kleinzoon Eduard Welling (1908-1985) slaagde erin voor elkaar te krijgen, dat de Duitsers hem op 11 juni 1942 registreerde als afstammeling van één Joodse voorouder. De gehate “J” verdween van zijn persoonsbewijs.

Beslissing afstammend van één Joodse voorouder

Hoewel hij volgens de religieuze Joodse wetten een Jood was, omdat zijn moeder tijdens de bevalling Jodin was, slaagde Eduard erin met tal van valse documenten te bewijzen, dat hij niets met het Jodendom te maken had. Gemeenteambtenaren in verschillende gemeenten, gerechtsdienaren en geestelijken hebben daaraan belangeloos meegewerkt. In die valse documenten spelen de grootouders van Betje Swaab en met name haar grootvader, een bijzondere rol.

Aron Meijer Swaab

Betje was het derde kind van Aron Meijer Swaab (1851-1891) en Joli Wery (1851-1923), die als artiesten met een kermiswagen door het land trokken. Zij waren op 13 januari 1875 in het huwelijk getreden in Veendam, waar de in Bolsward geboren Aron Meijer toen woonde. Aangenomen mag worden, dat Aron Meijer en de in Beemster geboren Joli elkaar al lang kenden, toen ze trouwden, want hun beider ouders waren eveneens rondtrekkende artiesten met nauwe familiebanden.

Joli Werij

Aron Meijer en Joli hadden aanvankelijk Veendam als vaste verblijfplaats, terwijl ze met hun wagen rondtrokken. Na het overlijden van Aron Meijer vestigde Joli zich in 1900 met negen van haar kinderen en verschillende andere familieleden in Amsterdam op het adres Sint Antoniesbreestraat 6. Twee jaar later verhuisde ze naar de Zwanenburgwal nr. 82, waar het een zoete inval was.

Op de kermissen, die ze aandeden, verdiende Aron Meijer zijn geld met acrobatiek, terwijl Joli een paard op een hele kleine sokkel wist te laten staan. Zij zal echter in de jaren tussen haar huwelijk en 1890 niet veel gewerkt hebben, omdat ze in die jaren elf kinderen, onder wie een tweeling, baarde in hun kermiswagen. Dat Aron Meijer en Joli samen door het hele land trokken blijkt uit de geboorteplaatsen van de kinderen: van Leeuwarden tot Antwerpen en van Goes tot Haarlem. Zo kwam hun oudste dochter Betje op de wereld op 26 oktober 1876 in Steenwijk in hun kermiswagen die buiten de Woldpoort stond, zoals te lezen staat in haar geboorteakte..

Belangrijke onderdelen van de bewijsvoering, die Eduard Welling in 1942 aan de Duitse instanties overhandigde om aan te tonen dat hij geen Jood was, vormden een uittreksel uit het geboorteregister van de Burgerlijke Stand van Bolsward en het Doopbewijs van zijn grootvader Aron Meijer Swaab.

In het uittreksel uit het geboorteregister van Bolsward staat, dat Aron Meijer op 30 augustus 1851 geboren werd als zoon van Julie Blanus en dat Julie Blanus en Simon Salomon Swaab Aron Meijer als hun zoon erkenden bij hun huwelijk in Amsterdam op 18 december 1874.

Uittreksel Geboorteregister Bolsward

Op 25 juli 1942 stuurde ds. J. Vink een Doopbewijs aan Eduard Welling, waarin stond, dat Aron Meijer Swaab op 13 september 1851 gedoopt werd als zoon van Julie Blanus en Pieter Hartman en daardoor in de christelijke gemeenschap der NH-kerk was opgenomen. Eduard Welling had per abuis eerder aan de Duitsers kenbaar gemaakt, dat de vader van zijn  grootvader Pieter Hart was. Hij kon de figuur van Pieter Hartman makkelijk opvoeren, omdat zijn grootouders pas op 24 september 1856 getrouwd waren in Amsterdam en toen Aron Meijer erkenden als hun wettige zoon.

Doopbewijs Aron Meijer Swaab

Uit verhalen van zijn tweede zoon is bekend, dat Eduard Welling grote druk op dominee Vink heeft uitgeoefend om te verklaren, dat Pieter Hartman de vader was van Aron Meijer Swaab en dat deze NH. gedoopt was. Hij stuurde zelfs een notariële verklaring aan de General-Commissar fùr Verwaltung und Justiz, dat Pieter Hartman de vader was van Aron Meijer. Er is, echter, van ene Pieter Hartman geen kind te vinden met de naam Aron Meijer.

Het was voor Eduard Welling relatief makkelijk te bewijzen, dat zijn grootmoeder Arisch was. Daarvoor diende een verklaring van de Gemeente Westdongeradeel, waaruit bleek, dat zijn grootmoeder Joli Werij met haar ouders Antoine Werij en Betje Swaab en haar broers en zus ingeschreven stonden in het bevolkingsregister van Westdongeradeel met de vermelding “Roomsch Katholiek”.

Verklaring Westdongeradeel

Hiermee dacht Eduard Welling de bewijsvoering rond te hebben, maar de General-Commissar fùr Verwaltung und Justiz vroeg advies aan de Centrale Dienst voor Sibbekunde (CDS). De CDS deed aanvankelijk afstammingsonderzoek voor leden van de NSB en de Nederlandse SS, maar verlegde zijn werkterrein al snel, toen bleek, dat zowel binnen de NSB als in de Nederlandse SS men niet zo veel waarde hechtte aan een zuiver Arische afkomst. Met hulp van Rauter kreeg de CDS grote bevoegdheden bij het afstammingsonderzoek van veel Joden.

Voor Eduard Welling betekende dit, dat hij met spoed alle reeds ingestuurde bewijsstukken en enkele aanvullende weer moest opsturen. Er moesten zelfs documenten uit Frankrijk komen. Eduard heeft het geluk gehad, dat de CDS de vereiste documenten uiteindelijk heeft goedgekeurd, zelfs het absoluut valse uitreksel uit het doopregister van de Amersfoortse parochie OLV Hemelvaart, waarop de doop vermeld staat van Elisabeth Maria, de dochter van (Aron) Meijer Swaab en Joli(e) Werij.

Doop van Elisabeth Maria Swaab

Het bovenstaande extractum is wederom een bewijs van de medewerking die Eduard Welling gehad heeft bij zijn bewijsvoering geen Jood te zijn. Aron Meijer Swaab en Joli wery hebben helemaal geen dochter gehad met de naam Elisabeth Maria. Bovendien zou het kind gedoopt zijn zeven jaar nadat haar vader was overleden! Het was blijkbaar voor zowel de General-Commissar fùr Verwaltung und Justiz als de CDS te veel werk de door Eduard overlegde bewijzen te controleren.

Simon Salomon Swaab

Blijft de vraag over of acrobaat en koorddanser Simon Salomon Swaab nu wel of toch niet de vader was van Aron Meijer Swaab. Het antwoord lijkt me voor de hand te liggen. Vergelijk de gelaatsuitdrukkingen van de beide mannen maar.

Tiel, 01-12-1016