Genealogisch blog 398

De familie van Anthonie Werij

De doopakte van Anthonie Werij heeft een cruciale rol gespeeld bij de geslaagde pogingen, die Eduard Welling (1908-1985) tijdens de Tweede Wereldoorlog ondernomen heeft om uit de handen van de Duitsers te blijven. Met de doopakte van Antonie Werij kon Eduard Welling aantonen, dat zijn overgrootvader katholiek was en niet Joods. Het resultaat was, dat bij Eduard Welling de zo gehate “J“ uit zijn persoonsbewijs verdween.

In de kopie van 26 februari 1942 van de doopakte van Anthonie Wery werd verklaard, dat hij op 9 mei 1829 was gedoopt in de Notre-Dame Saint-Vincent in het diocees Lyon en dat zijn ouders Joseph Werij en Marie Thilman, later vaker geschreven als Thielman, waren. Zijn peter en meter waren oom en tante Antoine Thilman en Anne Marie Quenet. Hij was dus katholiek. Anthonie werd op  8 mei 1821 ’s morgens om 10.00 uur geboren, volgens een van de huwelijkse bijlagen toen hij in het huwelijk trad met Betje Swaab op 15 februari 1852. Bij de geboorteaangifte van Anthonie waren zeeman Joseph Dervieux en de fabrikant François Colomb de getuigen. Van vader Joseph werd gezegd, dat hij scheikundige was.

Extract geboorteregister Lyon (detail)

Toch heb ik mijn twijfels bij het bovenstaande document. Van zijn zoon heb ik vernomen, dat Eduard Welling de nodige druk heeft uitgeoefend op de ambtenaren van de Burgerlijke Stand, die het document hebben afgegeven. Een eenvoudige vraag is: waarom hebben ze het document niet vergezeld doen gaan van een kopie van de originele akte, waarvan ze wel een afschrift zouden moeten hebben. Of hadden ze die ook niet, en hebben ze in de tekst eenvoudigweg vermeld:

“Voor translaat conform uit het Frans”.

Om deze opmerking kracht bij te zetten verklaarde de Franse Consul Generaal in Amsterdam, M. Mimaut, dat de geoorteakte voldeed aan de daarvoor in Frankrijk geldende wettige eisen. Voor de Duitsers was het destijds allemaal voldoende. Voor het vervolg van dit verhaal baseer ik me op de feiten zoals die voor iedereen te vinden zijn op internet. Verdere speculaties over de juistheid van documenten zal ik achterwege laten.

Uit wat voor gezin was Anthonie Werij afkomstig? Lag het voor de hand dat hij carrière zou maken in de wereld van het amusement?

De vader van Anthonie was Alexius Joseph Werij. Zijn roepnaam was Joseph en met die naam komt hij steeds voor. Hij werd in 1780 geboren en is op 9 januari 1781 in Luik in België gedoopt. De naam van de vader van Joseph is niet bekend, zijn moeder heette Maria Barbara Werij. Of deze laatste gegevens ook zo zijn weet ik niet zeker. Dat Joseph in Luik werd gedoopt doet het vermoeden rijzen, dat de familie Werij mogelijk afkomstig is uit België.

Mogelijk is moeder Maria Barbara in 1786 in het Zeeuwsvlaamse Overslag in het huwelijk getreden met de soldaat Guilleaume Escoi. Daarbij waren Andreas van Goethem en pastoor Dekkers de getuigen. Het is evenwel ook mogelijk, dat hier sprake is van een andere Maria Barbara Werij.

De moeder van Anthonie Werij was Maria Catharina Caroline Thielman (ookwel Thilman), die op 6 oktober 1781 in Nijmegen bij de paters Jezuieten werd gedoopt als dochter van Johannes Anthonius Thielman en Isabella Roothermel. Bij haar doop waren Carolus en Maria Thielman de getuigen.

Naar verluidt gingen Joseph Werij en Marie Thielman op 5 januari 1810 in Amsterdam in ondertrouw. Hun huwelijk werd gezegend met vier kinderen. Hun eerste kind was zoon Anthonie, die begin 1810 geboren moet zijn. Kort na zijn geboorte is het jochie overleden in Amsterdam en wel op 10 mei 1810. Hij werd begraven op het Leidse Kerkhof.

Geboorteakte Johanna Antonia Werij

Als tweede kind van Joseph en Marie kwam dochter Johanna Antonia op 12 juni 1811 ’s morgens om 5.30 uur ter wereld In Leeuwarden. Haar roepnaam was Jeanette. Bij de aangifte van haar geboorte was Johanna Harms getuige. Johanna Harms ondertekende de geboorteakte met een kruisje omdat zij niet kon schrijven. Het gezin van Joseph Werij woonde toen in Leeuwarden.

Het volgende dat we van Jeanette vernemen is, dat zijn op 47-jarige leeftijd in Rotterdam in het huwelijk trad met de even oude Jean Joseph Lanton, die in Zierikzee was geboren op16 september 1811 als zoon van Emanuel Toon Lanton en Seva Metrik. Het is zeer onwaarschijnlijk, dat Jeanette en Jean nog kinderen hebben gekregen. In de huwelijksakte werd  niets vermeld over het erkennen van buitenechtelijk geboren kinderen. Waar en wanneer Jeanette en Jean zijn overleden is niet bekend.

 

Overlijdensakte Marie Werij

Op 16 augustus 1814 om 16.00 uur werd het derde kind Joseph Werij en Marie Thielman geboren in het Franse Valenciennes. Het was een meisje, dat de naam Marie of Mena kreeg. De aangifte van de geboorte vond op dezelfde dag plaats.

Toen ze in maart 1848 in Amsterdam in het huwelijk trad met de 26-jarige katholieke tingieter Johan Rapati, was Marie van beroep venster. Haar vader werd op de huwelijksakte geregistreerd als koopman van beroep en woonachtig in Parijs.

Johan Rapati was op 7 mei 1821 geboren in Utrecht. Zijn ouders waren Johan Heinrich Rapati en Johanna Christina Thielman (familie), die Johan bij hun huwelijk in 1830 erkenden, terwijl zijn vader al bij de geboorte had verklaard de vader te zijn. Johan zelf stond in 1840 in Utrecht geregistreerd bij de Nationale Militie (dienstplicht).

Hoeveel kinderen Johan en Marie hebben gehad is niet helemaal duidelijk. Het kunnen er drie, vier of vijf geweest zijn. Zeker is, dat ze bij hun huwelijk een kind hadden, want toen erkenden ze hun zoon  Ferdinand Louis, die geboren was in Leiden op 8 juni 1843.

In 1852, Johan en Marie woonden inmiddels in Amsterdam, werd een levenloze dochter geboren. Ook in Amsterdam kwam in 1857 dochter Marie, die ook Wilhelmina werd genoemd, ter wereld. In 1860 stonden Johan, Marie en hun gezin ingeschreven in Den Helder. Van Den Helder vond de verhuizing naar Hellevoetsluis plaats. Daar overleed Marie op 22 juli 1881. Van haar overlijden is ook in Leiden aangifte gedaan.

Het vierde en jongste kind van Joseph Werij en Marie Thielman was Anhonie, die op 8 mei 1821 om 10.00 uur in Lyon in Frankrijk werd geboren. Het is aannemelijk, dat Anthonie, over wie ik in het verleden meermaals heb verteld, op jonge leeftijd tijdens een kermis kennis kreeg aan de toneelspeelster Betje Swaab. Ook Anthonie moet toen enthousiast zijn geworden voor het vak van artiesten, die van kermis naar kermis en van circus naar circus trokken om hun kunsten te vertonen en aan de kost te komen. De artiesten leefden tijdens een toernee meestal in een kermiswagen. Anthonie was van huis uit veel verhuizen gewend. Zijn vader deed zijn nering in verschillende steden in binnen- en buitenland.

Huwelijksakte Anthonie Werij x Betje Swaab 1862

Anthonie en Betje gingen samen verder door het leven. Pas in 1862 besloten ze met elkaar te trouwen in Westdongeradeel; ze hadden toen al vijf kinderen, die ze allen erkenden. Het gezin woonde toen in Ternaard. Als kermisartiesten, hebben Anthonie en Betje het hele land doorgetrokken, zoals blijkt uit de geboorteplaatsen van hun kinderen. Anthonie was directeur van een honden- en apentheater, dat de naam had “Théâtre des Nouveautés” en “Théâtre Amusante”. Van jongs af aan vertoonden de kinderen van Anthonie en Betje hun kunsten in het theater van hun vader, vaak tot groot vermaak van het in grote getalen toegestroomde publiek.

 

Provinciale Drenthsche Courant d.d. 15-03-1866

Na hun huwelijk traden Anthonie en Betje met hun kinderen voornamelijk nog op in het Noorden van het land. Blijkbaar was het vele reizen ze te veel geworden.

Joseph Werij blies zijn laatste adem uit in ’s Gravenhage op 23 augustus 1849. Hij was toen 69 jaar oud. Zijn heengaan is overigens pas op 25 september 1849 aangegeven. Het is mij niet bekend wanneer echtgenote Marie Thielman is gestorven.

Tiel, 30 oktober 2019