Familiefoto's

Familiefoto's
Familiefoto's

vrijdag 28 februari 2020

Genealogisch blog 429


De familienaam Welling


Over de betekenis van de naam Welling doen verschillende verklaringen de ronde. Volgens de ene verklaring is de naam "Welling" van Angelsaksische oorsprong. Het achtervoegsel "ing/ink" betekent zoveel als "zoon van", "nazaat van" of "behorende tot", voorafgegaan door de voornaam. Welle (ook wel Welo) is een oude Germaanse voornaam voor een man. "Welling" betekent dan "de zoon van Welle". Vaak werd met de naam ook het bezit van een persoon of familie aangeduid.
In de Nederlandse Familienamenbank van het Meertens Instituut, tegenwoordig ondergebracht bij het Centraal Bureau voor Genealogie in ’s Gravenhage is “Welling” een zogeheten adresnaam. Namen met -ing/-ink waren vooral in het oosten van het land overgegaan op de woonplaatsen, op de erven of boerderijen van de betreffende families. Latere bewoners ontleenden hun achternaam aan deze woonplaatsen en boerderijen. Daarmee zou Welling dan betekenen: afkomstig uit Well. Dat zou het plaatsje Well kunnen zijn onder Wuppertal in de Duitse deelstaat Rheinland Westfalen.

Albert Welling bij het Duitse plaatsje Welling
Albert Welling bij het Duitse plaatsje Welling

Er is nog een verklaring mogelijk. “Wel(l)” is dan geen verwijzing naar een eigennaam of plaatsnaam. “Wel(l)” duidde dan op iemand die bij een bron of wel of waterput woonde. De naam zou dan kunnen verwijzen naar een bron bij de boerderij Wellingen in Darum bij de Duitse stad Osnabrück. In een geschrift uit 1282 werd deze plaats met “ad fontem” aangeduid. Deze verklaring van de naam “Welling” lijkt het meest voor de hand te liggen, omdat daarmee de afkomst van Jacob Caspersz Welling(h)/Welinck, die als eerste Welling in Amersfoort werd geregistreerd, te verklaren valt. Jacob Caspersz was afkomstig uit Warendorp, zo is vastgelegd in een akte uit 1667, toen hij in Amersfoort het burgerrecht verkreeg. Warendorf is een plaats ten oosten van de stad Münster, niet zo gek ver verwijderd van Osnabrück

Wim Welling in Welling, Alberta, Canada
Wim Welling in Welling, Alberta, Canada

Ook in de buurt van Stuttgart ontstond een plaatsje met de naam “Wellingen”. Evenzo ontstond het plaatsje Welling ten westen van Koblenz. Vanuit Duitsland trokken, in de Angel-Saksische tijd, nazaten uit die plaatsen naar het Westen. Sommigen van hen bleven in Nederland hangen, anderen trokken verder naar Engeland en stichtten daar ten oosten van Londen ook een plaats met de naam Welling. Het Engelse Welling heeft een station en een eigen voetbalclub met de naam “Welling United” Een derde plaats met de naam Welling ligt in de Amerikaanse staat Oklohoma. In het zuiden van de Canadese staat Alberta ligt een klein gehucht met de naam Welling.
 

Verspreiding van de naam Welling over Nederland in 2007
Verspreiding van de naam Welling over Nederland in 2007
In Nederland komt de naam Welling tegenwoordig geconcentreerd in een aantal gebieden voor. Allereerst in de Achterhoek. Al sinds 1620 komt de naam met name in de streek Liemers tussen de Nederrijn, de IJssel en de Duitse grens zeer veel voor. In sommige Achterhoekse plaatsen lijkt het of elke bewoner deel uit maakt van de familie Welling, de Achterhoekse dan wel te verstaan.
Een volgende concentratie van Wellingen vinden we in het Friese Westdongeradeel. Ook in de steek rond Emmen wonen betrekkelijk veel Wellingen en tenslotte komt de naam vaak voor rond de Zuidhollandse plaats Pijnacker.

In geen enkele genealogische studie is, tot nu toe, een relatie aangetoond tussen de Wellingen, die oorspronkelijk elders in Nederland wonen, en de Amersfoortse Wellingen. Dat wil niet zeggen, dat er tegenwoordig geen Wellingen in de genoemde gebieden zouden wonen, die afstammen van de familie uit Amersfoort. In Groessen bijv., in de Achterhoek, wonen enkele Wellingen, die oorspronkelijk uit Amersfoort kwamen.
De eerste vermelding van een Welling in Amersfoort dateert, zoals al opgemerkt van 1667, toen aan Jacob Caspersz Welling per akte het burgerrecht van de stad werd verleend: het begin van de Amersfoortse familie Welling. In 1701 en 1720 werden nog een paar andere Wellingen in Amersfoortse akten vermeld maar enige verwantschap van hen met Jacob Caspersz. is (nog) niet gevonden.
Bij bestudering van de geschiedenis van de Amersfoortse familie Welling vallen, naast een paar kleine, twee grote takken in de familie te ontdekken, die elk hun eigen kenmerken hebben. Alle takken beginnen in de vierde generatie met de kinderen van Jacobus Welling (<1709-1764) en Aaltje Dirix (ca.1710-ca.1744).

De eerste hoofdtak begint met Dirck (Theodorus) Welling, die op 5 januari 1731 gedoopt werd, en zijn vrouw Aleijda Botter (1727-1905). Kenmerken van deze tak zijn:

  • ·       Aanvankelijk weinig nakomelingen
  • ·       Handwerkslieden, zoals pruikenmaker, kleermaker en meubelmaker
  • ·       Kerk: ’t Zand
  • ·       Populaire naam voor jongens: Adrianus Leonardus
De tweede hoofdtak begint met Antoni Welling, die op 4 november 1734 werd gedoopt, en zijn vrouw Elisabeth van Kalken (1746-1799). Kenmerken van deze tak zijn:

  • ·       Grote gezinnen
  • ·       Veelal wevers
  • ·       Kerk: de Kromme Elleboog
  • ·       Populaire naam voor jongens: Arnoldus en Hendrik.
Er kwamen en komen in de Amersfoortse familie Welling relatief veel tweelingen voor. In totaal kregen 12 echtparen een tweeling. Wanneer een kind op jonge leeftijd overleed, dan was het de gewoonte het eerstvolgende kind van hetzelfde geslacht dezelfde naam te geven als het overleden kind. Soms werd dat driemaal herhaald.
Uit het feit, dat de familie kerkte in de beide katholieke kerken in Amersfoort kan afgeleid worden, dat de familie Rooms Katholiek was. In de begin jaren is een gering aantal familieleden getrouwd met partners van andere gezindten. De grens tussen de verschillende religies was destijds niet zo scherp als later.
In het begin van de 20ste eeuw is in de familie een kleine Joodse tak ontstaan door het huwelijk van Theodorus Hendrikus Welling (1879-1958) met de Joodse Betje Swaab (1876-1944). Volgens de Joodse wetgeving gaat het geloof over van moeder op kind en niet van vader op kind, zoals bij andere religies.
De kleinere takken beginnen achtereenvolgens met Justus in 1730, met Arnoldus in 1739, met Joannes in 1746 en tenslotte met Wilhelmus in 1751. Deze takken van de familie Welling uit Amersfoort bestaan slechts uit één of enkele generaties. 

Kaart van Amersfoort door J. Blaeu, 1649
Kaart van Amersfoort door J. Blaeu, 1649

De Amersfoortse familie Welling heeft vanaf 1667 tot heden bestaan uit 15 generaties. 55,6% van de Wellingen waren mannen en 44,2% vrouwen. 21 mannen bereikten een leeftijd tussen 80 en 100 jaar, terwijl 26 vrouwen een leeftijd bereikten tussen 80 en 101 jaar.
De Wellingen waren trouw aan hun partner: 30 echtparen waren meer dan 50 jaar getrouwd. Echtscheidingen kwamen niet veel voor. Het huwelijk van Cecilia Geertruida Welling (1838-1929) en Antoni Willem Hermanus Damman (1840-1922) duurde iets meer dan 65 jaar. 11 echtparen kregen meer dan 10 kinderen. Gijsbertus Antonius Welling (1858-1909) en Alberta Berendina Rizaar (1858-1934) waren met 16 kinderen het vruchtbaarst. 22 mannelijke Wellingen verwekten tussen hun 40ste en 54ste jaar nog een kind, terwijl 17 dames Welling tussen haar 40ste en 48ste jaar nog een kind baarden. Daar staat tegenover, dat 11% van de geboren kinderen overleden vóór hun derde levensjaar, doodgeboren kinderen niet meegeteld. In de jaren 1851-1925 was de kindersterfte het hoogst. Hieraan zullen de woonomstandigheden en de dagelijkse hygiëne schuldig zijn.
Het aantal nazaten van stamvader Jacob Caspersz Welling, die in 1667 vanuit Warendorf in Duitse Rheinland-Westfalen naar Amersfoort kwam, bereikte in de jaren 1870-1890 het hoogtepunt. Vele tientallen Wellingen bevolkten Amersfoort. Maar vervolgens begon de uittocht. Op zoek naar betere leefomstandigheden trokken velen naar steden als Amsterdam en Rotterdam, een enkeling naar elders. Rond 1950 woonden nog maar enkele gezinnen in de Keistad, maar ook die vertrokken of lieten het leven. Anno 2018 woont nog een enkel lid van de familie Welling, die Jacob Caspersz Welling(h) stichtte, in Amersfoort.


Tiel, 28 februari 2020