Generalogisch blog 428

De oorsprong van de familie Swaab

Ik heb in mijn Genealogisch blog al diverse keren geschreven over leden van de familie Swaab. Die verhalen gingen over de levens van personen uit de groep (circus)artiesten en artsen binnen de familie of over de lotgevallen van familieleden, die tijdens de Tweede Wereldoorlog op een verschrikkelijke manier aan hun einde zijn gekomen.

In dit verhaal wil ik uiteenzetten hoe de familie Swaab in Nederland, en met name in de grote steden, terecht is gekomen. De Nederlandse Familienamendatabank geeft als verklaring van de naam Swaab de volgende omschrijving:

“Een Schwaab of Schwabe is een inwoner van de landstreek Schwaben, in het Nederlands Zwaben geschreven, een gebied in Zuid-Duitsland, dat het oostelijke deel van Baden-Württemberg en een strook Beieren ten westen van de Lech omvat. Het gebied heet naar de Sueven, een zuidelijke Germaanse stam.”

Swaab is de Nederlandse spelling van de Duitse naam Schwaab of Schwabe. Het is een herkomstnaam, die aangeeft waar vandaan de familie oorspronkelijk afkomstig is, in dit geval uit het Zuidduitse Schwaben.

Schwaben in Duitsland

In Schwaben leefden in de 16^e eeuw veel zgn. Asjkenazische Joden, die zo werden genoemd, omdat ze in Duitsland woonden. Met Asjkenazische Joden werden in de 13^e en 14^e eeuw alle Europese Joden genoemd (dus ook de Oosteuropese), behalve de Joden die uit Spanje en Portugal afkomstig waren, dat waren de Sefardim.

Hoewel hij aanvankelijk veel op had met de Joden, keerde Maarten Luther (1483-1546) zich in 1543 tegen de Joden in zijn boek “Von den Jüden und Ihren Lügen”, een antisemitische verhandeling over Joden. Hij stelde zeven maatregelen voor tegen Joden die zich niet bekeerden tot het Christendom:

1.     Synagogen en Joodse scholen moeten afgebroken worden.

2.     Huizen van Joden moeten afgebroken worden. In plaats daarvan moet hun een simpel dak of een stal worden toegewezen.

3.     Joodse gebedsboeken moeten in beslag genomen worden.

4.     Rabbijnen en andere Joodse geletterden moet, op straffe van de dood, verboden worden christenen het Joodse geloof te leren.

5.     Sieraden en goud moeten Joden inleveren.

6.     Joden mogen zich in het openbaar alleen vertonen als zij als zodanig kenbaar zijn.

7.     Joden moeten gedwongen worden om daartoe aangewezen werk met hun handen te verrichten. (Geld)handel is hen verboden.

Luthers afkeer van de Joden kwam voort uit zijn teleurstelling, dat ze zich niet bekeerden tot het Christendom. Waar hebben we bovenstaande stellingen later vaker gehoord?

Maarten Luther

Aangewakkerd door de ideeën van Luther, bloeide het antisemitisme in Schwaben welig. Voor veel Joden in het begin van de 17^e eeuw de reden om uit Schwaben weg te vluchten, het liefst naar Amsterdam, dat bekend stond om de tollerantie jegens andersdenkenden.In Amsterdam gebruikten de Joden uit Schwaben de achternaam Swaab om duidelijk te maken waar vandaan zij afkomstig waren. Natuurlijk waren niet al die uit Schwaben afkomstige Joden  in Amsterdam familie van elkaar. Er waren toen, en zijn tot op de dag van vandaag meerdere families Swaab. Er ontstonden ook verschillende schrijfwijzen van de achternaam, zoals: Swaap, Zwaap, Swaaf, Sweben etc., soms familie van elkaar, soms helemaal niet.

Trokken de Swaabs aanvankelijk alleen naar Amsterdam, van daaruit zijn ze in latere eeuwen uitgewaaierd over grote delen van Nederland met uitzondering van het zuiden en noord-oosten.

Verspreiding van naamdragers Swaab in 2007 (bron: Familienamenbank CBG)

Betje Swaab, de echtgenote van Theodorus Hendrikus Welling, die ik nog gekend heb als Ome Dirk, wakkerde mijn interesse in de genealogie van de familie Swaab aan, omdat ze Joods was en haar ouders circusartiesten waren. Van die familie wilde ik meer weten!  En zo begon voor mij de zoektocht naar de vele familie van Betje. Ik kwam uiteindelijk terecht bij Benjamin Wolf Magnus Menachem (Benjamin) Swaab Jaffe, die in 1597 in Hirbe in het zuiden van Duitsland was geboren en die in 1657 in Amsterdam overleed. Daarmee had ik de Swaab gevonden in de familie van Betje, die in de loop van de 17^e eeuw uit Schwaben naar Amsterdam was gekomen.

Benjamin trouwde in 1622 met Anna Hendele Hendrikjhe (Anna) Jacob, die in 1601 ergens in Schwaben was geboren. Anna overleed op 7 december 1686 ook in Amsterdam. Benjamin en Anna kregen zeven kinderen, van wie de oudste zes in Schwaben geboren zijn. Alleen dochter Rachel Reichele David Hartog Menachem Emanuel Benjamin (Rachel) Swaab kwam in 1660 in Amsterdam ter wereld. Het kind, dat voor Rachel geboren werd, t.w. Eva Benjamin Wolf, zag het eerste levenslicht in 1649 in Hirbe in Duitsland. Daaruit kunnen we de conclusie trekken, dat Benjamin en Anna en hun kinderen ergens tussen 1649 en 1660 naar Amsterdam gekomen zijn. Wanneer we kijken naar de plaats en datum waarop tweede zoon Joseph Jozale Benjamin Wolf (Joseph) in het huwelijk trad met Esther Michel (1631-1687), dan is de datum waarop Benjamin en Anna zich in Amsterdam vestigden nog nauwkeuriger te bepalen. Joseph en Esther gaven elkaar het ja-woord in Amsterdam in 1651. Het is daarom zeer aannemelijk, dat Benjamin en Anna in 1650 naar Amsterdam kwamen, want zoon Joseph en zijn aanstaande, die ook van Duitse afkomst was, zullen in Amsterdam wel enige tijd verkering met elkaar gehad hebben. Kort na het overlijden van Esther in 1678 hertrouwde Joseph met zijn nichtje Sara Serach Magnus Menachem Swaab, de oudste dochter van Emanuel Menachem Benjamin Swaab (1633-1718), een jongere broer van Joseph, en diens vrouw Judith Jutta Jacob, die in Hanau in Duitsland geboren werd in 1631.

Benjamin Wolf Magnus Menachem Swaab Jaffe was de stamvader van de Nederlandse familie Swaab, waartoe ook Betje Swaab behoorde, de vrouw van mijn oudoom Dirk Welling..Vermoedelijk was “Jaffe” in Duitsland de oorspronkelijke achternaam van de familie Swaab. Eenmaal in Nederland verviel de toevoeging “Jaffe” al gauw.

Het wapen van Schwaben

Het bleek nog mogelijk de vader en de grootvader van Benjamin te vinden. Zijn vader was Magnus Menachem (Magnus) Swaab Jaffe, die in 1571 werd geboren. Toen hij 25 jaar oud was trouwde Magnes in 1596 met een onbekende, 21-jarige vrouw.

De vader van Magnus was Yaakov Magnus Menachem Swaab Jaffe, die in 1545 werd geboren. Hij werd “Patriach” genoemd. De reden daarvan zal zijn geweest, dat hij de ouste bekende voorvader van de familie Swaab is geweest. Patriarch betekent immers, volgens het Oude Tetament, aartvader.

Tiel, 23 februari 2020