Genealogisch blog 315

Verborgen Verleden

Vorige week donderdag heb ik met veel genoegen zitten kijken naar een herhaling van het Tv-programma “Verborgen Verleden”, waarin de voorouders van acteur/schilder Jeroen Krabbé (geb. 1944) centraal stonden. De originele uitzending had ik gemist. Krabbé ontdekte met toenemende verbazing zijn eigen verborgen verleden. Hij dacht altijd af te stammen van rijke Sefardische Joden uit Zuid Europa. Hij bleek echter een nazaat te zijn van arme Asjkenazische Joden uit Duitsland.

Jeroen Krabbé

De verbazing steeg bij Krabbé tot een hoogtepunt, toen hem duidelijk werd, dat hij verwant was aan families als Kinsbergen en Blanus (ook geschreven als Blanes en Blanis), die sinds het begin van de 19^e eeuw met circus- en kermisacts van stad naar stad door Nederland trokken. Krabbé raakte in opperste vervoering – ik trouwens ook -, toen hij een plaat zag van het Nederlandsch Paardenspel onder directie van Blanus en hij op de achtergrond de Amsterdamse Waag onderscheidde.  Op het tegenwoordige Rembrandtplein in Amsterdam streek de attractie van Blanus eveneens verschillende keren neer. Ook het zien van een model van de houten tent, waarmee exploitant Joseph Blanus destijds rondtrok, ontroerde Krabbé. In zo’n houten tent werden voorstellingen gegeven van paardrijkunst in combinatie met acrobatiek. Leden van de familie Swaab maakten deel uit van het Circus Blanus.

Toen Krabbé op het Gemeentelijk Archief van Amsterdam te horen kreeg, dat tal van andere acteurs, entertainers, cabaretiers en zangers afstamden van de families van Kinsbergen en Blanus, trok hij al snel de conclusie, dat hij onder meer verwant was aan Sylvia de Leur  (1933-2006) en Lex Goudsmit  (1913-1999).  De hele Nederlandse amusementswereld was en is verwant aan elkaar.

 

Circus Blanus

Terwijl ik de uitzending bekeek trok ik al snel de lijn door van de families Kinsbergen en Blanus naar de families Swaab en Wery, die, zoals al eerder aangegeven, ook de kost verdienden met het vertonen van hun kunsten op kermissen en in circussen. En door de verbinding met de families Swaab en Wery is de connectie met mijn familie Welling snel gemaakt. Een hele gewaagde conclusie is dan, dat de kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen van Dirk Welling en Betje Swaab verwant zijn aan Krabbé. Over de relaties van Betje Swaab met de families van Kinsbergen, Blanus en Wery schreef ik al in Genealogisch blog 196 van 29 juni 2017.

In de uitzending van “Verborgen Verleden” werd op basis van diverse documenten bevestigd, dat de genoemde families veel en vaak met elkaar optrokken. Men leerde, al op jonge leeftijd, het artiestenvak van elkaar. En, natuurlijk, ontstonden er tal van huwelijksrelaties tussen de leden van die families. Daardoor was de groep redelijk gesloten.

Paardenspel van Circus Blanus

Onze Nederlandse taal heeft aan circus Blanus de uitdrukking “Vegen met de spons van Blanus” overgehouden. Vooral in de jaren ’20 van de vorige eeuw was dat een veel gebruikte uitdrukking voor: een teleurstelling ondervinden, tegenspoed hebben of een strop hebben. Vaak werd uit uitdrukking verkort tot alleen de term “vegen”.

Toen men zich destijds vrolijk maakte over het mislukken van het een of ander van iemand anders, dan veegde men met de hand over de mond en zei “geveegd met de spons van Blanus”. De uitdrukking is, volgens de volksmond, afkomstig van de hevige concurrentie tussen het Amsterdamse circus van Blanus en dat van een andere, Haagse directeur van een paardenspel. De strijd russen Blanus en zijn concurrent was er een op leven en dood. Het gevolg van de hevige onderlinge concurrentie was, dat de Hagenaar, nog voor het einde van de kermis, zijn tent sloot, omdat hij geen volk meer kreeg.

Blanus straalde van vreugde en trots en sprak het volk toe, terwijl hij een grote, natte rijtuigspons vol water met beide handen uitkneep. Het water spatte alle kanten op. Blanus sprak triomfantelijk tot het toegestroomde volk:

“Geacht publiek,

Let op alstublieft, dit is de zuivere beeltenis van de positie van ’t geval. Zóó geweldig als ’t nou uit deze spons uitloopt, zóó loopt ’t mijn circus in”.

Blanus hield de uitgeknepen spons omhoog en vervolgde:

“D’r is geen druppeltje meer in, zóó is ’t nou bij mijn buurman de Hagenaar, hij is op de flacon. God is rechtvaardig.”

Het joelende Amsterdamse publiek begreep onmiddellijk wat Blanus met zijn gebaar bedoelde en jaren lang bleef “vegen met de spons van Blanus” een gevleugeld woord in de hoofdstad. Of het verhaal over Blanus en zijn Haagse concurrent op waarheid berust, dan wel ontsproten is aan de fantasie van het volk, zal wel altijd een raadsel blijven. Feit is, dat de spons van Blanus in meer gezegden en uitdrukkingen voorkwam. Een veel gehoord versje was in die dagen:

“Met een beroep op vrouw en kinderen

Wou ie Mageren Hein verhinderen

Hem de tol aan de natuur te doen betalen,

Maar deze wou er de spons van Blanus niet over halen.”

De uitdrukking “de spons van Blanus” stond ook voor het niet hebben van geld:

“Centen zijn van ons niet te halen,

Zoodat wij met de spons van Blanus betalen”

Met grote belangstelling kijk ik uit naar de volgende reeks uitzendingen van “Verborgen Verleden”.

Tiel, 3 september 2018