Genealogisch blog 547

Een bijzonder jaar, 1879

Door een groot scala aan voorbehoedsmiddelen hoeven vrouwen tegenwoordig niet meer bang te zijn voor een zwangerschap na een seksuele gemeenschap. Mocht dat toch het geval zijn, dan is er de uitweg van de morning-afterpil en van abortus, al is zo’n abortus is sommige religieuze gemeenschappen onacceptabel. De moderne medische techniek heeft het leven voor vrouwen een stuk menswaardiger gemaakt. Hoe anders was dat in de 19^e en in het begin van de 20^ste eeuw. Grote gezinnen waren toen meer gebruikelijk dan abnormaal. Ik heb in mijn Genealogisch blog heel wat van die grote gezinnen met tien of meer kinderen beschreven. Ik realiseer me, dat ik in die verhalen eigenlijk te weinig heb verteld over de (rol van de) moeders in die grote gezinnen. Die moeders deden niet veel meer dan kinderen baren en verzorgen. En natuurlijk vroeg de vader ook om de nodige aandacht. Tijd voor zichzelf hebben al die moeders in het verleden niet of nauwelijks gehad.

Zo moet het ook Betje Koopman vergaan zijn, nadat zij op 20-jarige leeftijd trouwde met Levie Kanes in Amsterdam op 8 november 1876. Bij het huwelijk van Betje en Levie waren als getuigen aanwezig Nathan Polak, Abraham Salhuisen, Hijman Tukki en Salomon van Velzen. De kerkelijke inzegening van het huwelijk tussen Betje en Levie vond plaats in de sjoel aan het Rapenburg in Amsterdam op 5 juni 1878.

Betje werd geboren in de Houtkopersdwarsstraat op 14 juni 1865 als dochter van Isaac Mozes Koopman en Roosje Levison. Betje had drie broers, twee oudere en een jongere. Uit het eerste huwelijk van Isaac Mozes Koopman met Marianne Levie Samson waren zes kinderen geboren, drie jongens en drie meisjes. Isaac Mozes Koopman had in totaal tien kinderen, een groot gezin.

Militieregister Levie Kanes

Bruidegom Levie Kanes kwam ter wereld op 20 april 1857 in het ouderlijk huis aan Marken nummer 234; hij was een zoon van Jacob Mozes Kanes en Leentje Philip van Os. Door het Amsterdamse militieregister weten we wat over het uiterlijk van Levie. Hij had een lengte van 1.66 m. Hij had een ovaal gezicht met een smal voorhoofd. Zijn ogen waren bruin, zijn neus en mond waren normaal. Zijn haar en wenkbrauwen waren bruin. Vanwege broederdienst kreeg hij vrijstelling van militaire dienst. In zijn jonge jaren verdiende Levie de kost als sjouwerman in de Amsterdamse haven, later werd hij koopman.

Toen het kerkelijke huwelijk van Levie en Betje plaats vond, was Betje al in verwachting van haar eerste kind. Op 12 februari 1879 diende oudste dochter Leentje zich aan. In 1900 trouwde Leentje met Abraham Pront; ze kregen vijf kinderen. Zowel Leentje en Abraham als hun vijf kinderen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog vergast.

Nog in hetzelfde jaar 1879 kregen Levie Kanes en Betje Koopman hun tweede kind, een zoon die ze Isaac noemden en die ter wereld kwam op 31 december 1879. Binnen een kalenderjaar baarde Betje Koopman twee kinderen! Tegenwoordig vinden we twee kinderen in twee jaar al erg kort op elkaar.

Isaac Kanes was geen lang leven beschoren, hij overleed op 21 februari 1901, hij was toen 21 jaar oud. Na Isaac beviel moeder Betje Koopman nog van twaalf kinderen. Op 22 augustus 1882 werd dochter Roosje geboren. Zij trouwde in 1902 met Mozes van Loggem. Het stel kreeg vier kinderen, die net als hun vader in de concentratiekampen omkwamen. Roosje Kanes overleed op 17 augustus 1936 in ’s Gravenhage.

Mina Kanes, foto Joods Monument

Op 15 april 1884 diende dochter Mina zich aan. Zij trouwde in 1908 met Samson Waterman. Mina en Samson kregen twee kinderen, een zoon en een dochter, die net als hun vader in Auschwitz werden vergast. Moeder Mina was al overleden in Amsterdam op 3 mei 1929. Zij werd 45 jaar oud.

Het volgende kind was dochter Schoontje van 1 januari 1886. Zij werd niet ouder dan 19 jaar, want ze overleed op 27 juli 1905. Op 13 januari 1887 kwam zoon Jacob ter wereld. Jacob werd koopman op de markt onder meer aan de Gaaspstraat. Hij verkocht allerhande artikelen, maar ook korsetten en bandages. Jacob trad in het huwelijk met Klaartje Prins. Voor zover bekend, kreeg het paar geen kinderen.  Hoewel ze aanvankelijk “gesperrt” waren, werden Jacob en Klaartje toch beiden afgevoerd naar Auschwitz, Jacob in 1942 en Klaartje in 1944.

Vrouwtje Kanes was het zevende kind van Levie Kanes en Betje Koopman. Zij zag het eerste levenslicht op 30 oktober 1889. Toen ze 24 jaar was, gaf ze haar ja-woord aan fruitkoopman Mozes Root op 26 november 1913. Het stel kreeg een zoon en een dochter. In 1942 vergasten de Duitsers het hele gezin in Auschwitz.

Op 3 mei 1891 werd Sara Kanes geboren in Amsterdam als achtste kind van Levie Kanes en Betje Koopman. In 1920 beloofde Sara eeuwige trouw aan koopman Philip Nikkelsberg. Hun huwelijk werd gezegend met twee kinderen, een zoon en een dochter, die beiden in 1942 in Auschwitz werden vermoord. Sara en Philip gingen mee met het 12^e transport van Westerbork naar Sobibor. Daar werden ze direct vergast.

Sara Kanes, foto Joods Monument

Na Sara beviel Betje Koopman van haar negende kind, zoon Hijman van 16 oktober 1892. Hijman verdiende de kost als arbeider in de Amsterdamse haven. Hij trouwde in 1924 met Heintje Vogel, een dochter van Isaac Vogel en Trijntje Lubig. Hijman bezweek eind oktober 1943 in werkkamp Tränke. Zijn kampgenoot Hans Andriesse noemde hem in zijn herinneringen aan zijn verblijf in Tränke met de titel “Aan en zijden draad”. Echtgenote Heintje Vogel en hun zoon Louis werden op 13 mei 1943 in Sobibor vermoord.

Van de volgende vijf kinderen bereikten Duifje van 24 maart 1894 en Mozes, de allerjongste, van 8 juli 1900, net of net niet de leeftijd van een jaar. Heintje Kanes was het elfde kind van Levie en Betje. Zij kwam ter wereld op 28 juli 1895. Zij gaf haar ja-woord aan handelsbediende Salomon Krant op 6 mei 1920. Salomon werd geboren op 13 mei 1896 in Amsterdam. Heintje en Salomon hebben geen kinderen voortgebracht. Beiden werden op 9 juli 1943 vergast in Sobibor. Van Abraham Kanes is niet veel meer bekend dan dat hij op 28 augustus 1897 werd geboren.

Jongste dochter Margaretha kwam op 20 januari 1899 ter wereld. Zij trouwde met Abraham Kok op 25 oktober 1922. Hun huwelijk werd gezegend met een kind, dat de oorlog overleefde. Margaretha en Abraham zelf gingen mee met het 13^e transport van Westerbork naar Sobibor.

Archiefkaart Betje Koopman

Levie Kanes bleven de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog bespaard. Hij overleed in Amsterdam op 31 januari 1927. Betje Koopman verhuisde na de dood van haar man eerst naar de Stadhouderskade en later naar Pension Nerden in de Plantage Kerklaan op nummer 23 boven. Ze kon toen vanwege haar zwakke gezondheid niet meer op zichzelf wonen. Pension/rusthuis Nerden, waar alleen oudere Joodse vrouwen haar laatste levensjaren konden slijten, werd gerund door Mordechai Nerden en zijn vrouw Eva Aron van Beek, die verpleegster was. Tijdens de oorlog hield het pension op te bestaan, omdat alle bewoonsters afgevoerd werden naar de vernietigingskampen.

Overlijdensbericht  Betje Koopman

Na een langdurig ziekbed overleed Betje Koopman op 19 januari 1942. Ze ontkwam daarmee aan het vernietigingskamp. Haar stoffelijke resten werden begraven op de Joodse Begraafplaats in Diemen.

Levie Kanes en Betje Koopman hadden een groot gezin, en zouden zeker veel nakomelingen gehad hebben als de Duitsers niet, op een enkeling na, alle nog levende gezinsleden en hun partners hadden vermoord in Auschwitz en Sobibor in de jaren 1942-1944. Zo verging het zoveel Joodse gezinnen.

 

Tiel, 8 juni 2021