Genealogisch blog 681

 

Actueel?

Het levensverhaal van Michel Swaab en zijn vrouw Esther Lea Josephina (Esther Lea) Povenerij zou zich voor een deel in het huidige tijdsgewricht in Oekraïne kunnen afspelen. Michel, die op 21 december 1883 was geboren in Hilversum, heeft Esther Lea waarschijnlijk leren kennen in de jaren 1906-1908, toen Esther Lea in Parijs studeerde en de vakanties vaak bij familie in Rotterdam doorbracht. Om met haar te trouwen ging Michel met Esther Lea mee naar haar geboortestad Odessa aan de Zwarte Zee. Daar trad het stel in het huwelijk op 24 mei 1909.

Esther Lea was een dochter van Joseph Povenerij en Maria Brodsky. De Joodse familie Povenerij genoot veel aanzien in Odessa waar een omvangrijke Joodse gemeenschap woonde. Vader Joseph was eigenaar van een fabriek waar kwalitatief hoogwaardige hoeden werden gemaakt. De familie was eigenaar van twee warenhuizen, een in Odessa en een in Kiev. Bovendien was de familie eigenaar van een flink aantal huizen in Odessa.

Odessa ca. 1920

Ook de Joodse familie van de moeder van Esther Lea behoorde tot de upperclass van Odessa. Deze familie was eigenaar van een suikerfabriek in de stad. De familie was ook actief in andere bedrijfstakken Joseph Povenerij en Maria Brodsky waren de trotse ouders van drie kinderen. Na Esther Lea kregen zij nog een dochter, die ze Anna noemden, en een zoon die Sasha heette.

Toen de Bolsjewieken in 1917 de macht in Rusland overnamen werd het pas zelfstandige Oekraïne een deel van de Sovjet Unie. Een gevolg was, dat de families Povenerij en Brodsky al hun bezittingen kwijt raakten. Uiteindelijk vluchtte Maria Povenerij-Brodsky, haar man was al overleden, in 1924 naar Rotterdam met haar dochter Anna, die weduwe was en een dochtertje had, en haar nicht Jusha. Toen moeder Maria in 1935 overleed, trokken zus Anna en nicht Jusha in bij Esther Lea, die toen op het Proveniersplein in Rotterdam woonde. In 1942 namen de nazi’s Esther Lea en Anna gevangen en zetten ze op transport naar Auschwitz. Esther Lea overleed in Monowitz op 1 oktober 1942, de datum waarop ook haar zus Anna in Auschwitz werd vermoord. De dochter van Anna, die in 1941 trouwde, overleefde de oorlog samen met haar man.

Michel Swaab was de jongste zoon van Levie Swaab en Leentje Engers. In het vorige Genealogische blog vertelde ik het verhaal van zijn ouders en van zijn broers en zussen. Michel moest op voor de keuring voor militaire dienst op 15 december 1902. Hij bleek toen een lengte van 1.62 m. te hebben. In maart 1903 werd hij ingedeeld bij het 7^e Regiment Infanterie. De militaire carrière van Michel is nogal stormachtig verlopen, want hij werd in juli 1911 van de sterkte afgevoerd wegens desertie. Ruim een jaar later werd hij weer aan de sterkte toegevoegd. Korte tijd later veroordeelden zijn superieuren hem tot 16 dagen hechtenis weer vanwege desertie in vredestijd. Daarna volgde zijn overplaatsing naar de Landweer.

Michel Swaab

Michel had een onrustige geest zoals uit het navolgende zal blijken. In zijn woonplaats Rotterdam had hij Esther Lea Provenerij leren kennen, met wie hij in 1909 in Odessa, toenmalig Rusland, trouwde. Na zijn huwelijk vertrok hij met Esther Lea naar Bremen. Daar werd op 27 januari 1910 hun zoon André geboren. De kleine André bleek zwaar gehandicapt en was doof. Van 1915 tot 1917 heeft André, terug in Nederland, op de dovenschool in Rotterdam gezeten. In september 1917 woonde het gezin korte tijd in Duisburg en daarna in de Harddraverstraat in Rotterdam.

André heeft de laatste jaren van zijn leven doorgebracht in het krankzinnigengesticht “Het Apeldoornse Bos”. Toen het gesticht op 21 en 22 januari 1943 door de nazi’s werd ontruimd, ging ook André op transport naar Auschwitz, waar hij op 25 januari 1943 werd vermoord.

Het Apeldoornse Bos

Het huwelijk van Michel Swaab, van beroep procuratie houder en kantoorbediende, en Esther Lea Povenerij was geen gelukkige aangelegenheid. Ze gingen uit elkaar en op 5 oktober 1921 werd hun scheiding officieel geregistreerd. Het paar had toen ook enkele jaren in Amsterdam gewoond.

In 1923 verbleef Michel ruim een maand in Antwerpen, alvorens weer terug te keren naar Rotterdam, waar hij een tijd bij het Leger des Heils verbleef, en uiteindelijk onderdak vond in de Diergaardelaan. In 1924 verkaste Michel weer naar België, waar hij waarschijnlijk in de diamantindustrie ging werken. Dat Michel op zoveel verschillende plaatsen verbleef kan ook verklaard worden uit het feit, dat hij ook naam probeerde te maken als cabaretier. Hij staat ook geregistreerd als schrijver van volkstoneel.

Gezinskaart Rotterdam van Michel Swaab

Opvallend op de Rotterdamse gezinskaar van Michel en de zijnen is, dat er nadrukkelijk vermeld staat, dat hij geen lid was van een kerkelijke gezindte, terwijl zijn ouders en heel zijn familie Joods waren. Ook van echtgenote Esther Lea werd vermeld, dat zij Joods was. Michel wilde kennelijk niet geregistreerd staan als Jood.

Ik heb geen sporen van Michel kunnen vinden in de periode van 1924 tot september 1942, hij woonde toen in België. Op of voor 11 september 1942 zetten de nazi’s Michel gevangen in de Dossinkazerne in Mechelen. De volgende dag, 12 september, ging hij op transport naar Auschwitz. Kennelijk zagen de nazi’s in hem een nog bruikbare dwangarbeider, want hij ging niet direct door de schoorsteen. Op een onbekende datum brachten de nazi’s hem over naar Concentratiekamp Neuegamme bij Hamburg. Daar bezweek Michel Swaab op 1 januari 1944. Hij bereikte de leeftijd van 60 jaar.

 

Tiel, 6 februari 2023