Genealogisch blog 224

Portret

Jacob van Haeften (1751-1831) was al vijfenzeventig jaar oud, toen hij in het najaar van 1826 de dichtbundel “Dichtluimen” uitbracht. Hij woonde inmiddels in Oudenrijn op huize “Zeldenrust”. Uitgeverij Schleijer bracht d.m.v. een advertentie in de Opregte Haarlemsche Courant en het Utrechtsch Volksblad de bundel, die destijds f. 2,50 kostte, onder de aandacht van de lezers. 

Aankondiging van de bundel Dichtluimen

Pieter Gerardus Witsen Geysbeek, een vriend van Jacob, schreef voor “Dichtluimen” een vers ten geleide. De bundel bevatte één van de twee afbeeldingen, die van Jacob van haeften bekend zijn. Gezien zijn hoge leeftijd beschouwde van Haeften “Dichtluimen” als een afscheidsgeschenk aan zijn vrienden.

Portret van Jacob van Haeften in Dichtluimen

Het portret van Jacob van Haeften op de titelpagina is een kopergravure van de Amsterdamse graveur Philip Velijn (1786-1836) naar een tekening van Hendrik Willem Caspari (1770-1829). Caspari op zijn beurt maakte zijn tekening van Jacob van Haeften naar een schilderij, dat de Friese portretschilder Willem Bartel van der Kooi (1768-1836) van Van Haeften maakte. Het Utrechts Archief dateert het portret van Jacob van Haeften door van der Kooi op ca. 1800. Deze datering is niet juist.

De schilder Van der Kooi werkte zelden buiten Friesland. Het is niet waarschijnlijk, dat Van Haeften en Van der Kooi elkaar al kenden in 1800, toen van Haeften nog in Utrecht woonde. Zeker is, dat van Haeften in ieder geval in 1811 in Heerenveen woonde. Het ligt dan ook voor de hand het schilderij te dateren na 1811. De Koninklijke Bibliotheek vermeldt, dat de dichters Gerardus Dorn Seiffen (1774-1858) en Pieter Gerardus Witsen Geysbeek (1774-1833) voor hun vriend Jacob van Haeften lofdichten schreven, toen zijn schilderij klaar was. In de lofdichten gaven de beide vrienden aan, dat Van der Kooi Jacob van Haeften geportretteerd heeft, toen hij vijfenzeventig jaar oud was.  Het schilderij moet dan gedateerd worden op 1826. De lofdichten zijn beide uitgegeven in 1827. Van Haeften zelf gaf in het laatste gedicht van “Dichtluimen” het definitieve antwoord: het schilderij is van 1826. Hij schreef een gedicht om Van der Kooi te bedanken met de titel “Aan mijnen waarden vriend W.B. van der Kooi na het schilderen van mijne afbeelding”. Het gedicht, opgenomen in de bundel “Dichtluimen” is van maart 1826: 

Aan mijnen waarden vriend W.B. van der Kooi na het schilderen van mijne afbeelding

“Natuur heeft u een’ schat geschonken,

Die eeuwen lang onsterflijk is,

Gij doet het schoone meisje lonken,

En zet Lucullus aan den disch,

Vol spijzen, nimmer te verteeren,

De beker door uw’ hand gevuld,

Blijft vol: wat kan men meer begeeren,

Daar gij, zelfs zonder goud, verguldt?

Gij tart den dood in zijn vermogen,

En hebt mijn hoofd het graf ontrukt.

Het oog wordt door den schijn bedrogen,

Daar, waar ue kunst haar zegel drukt.

Heb dank, o vriend! Mijn laatste neven

Verbaast gij door dit schoon tafereel;

Gij doet mij, zelfs in ’t graf nog, leven

Door de almagt van uw stout penseel.”

Van der Kooi beeldde Van Haeften af als een oudere heer, gezeten voor zijn boekenkast met op de achtergrond een klassiek beeld. Hiermee wilde Van der Kooi de belezenheid benadrukken van Van Haeften en zijn klassieke opleiding. Het schilderij bevindt zich in particulier bezit.

Het portret van Jacob van Haeften door Willem Bartel van der Kooi

Uit genegenheid voor hun vriend schreven Dorn Seiffen en Witsen Geysbeek hun lofdichten. Het gedicht van Witsen Geysbeek luidde:

“VAN HAEFTEN, om zijn zorg voor Neêrland heil gedragen,

Om braafheid en verstand der braven achting waard’,

Na menig noodlotstorm thans rustend, hoog bejaard,

Gloeit in zijn beeltenis nog door ’t vuur van vroeger dagen.”

De classicus Dorn Seiffen schreef zijn gedicht in het Latijn:

“Hicce est VAN HAEFTEN, patriae qui commode multa

Ditibus ingenii numeribusque tulit:

Nunc annis gravior, post plurima fata quiescens,

Igniculos veteris mentis imago refert.”

Vertaling van gedicht van Dorn Seiffen door Jacob van Haeften

Van Haeften stuurde zijn vriend Beeldsnijder van Voshol nog in 1827 een eigen vertaling van het gedicht van Dorn Seiffen:

“Volgens mijne vertaling.

Dit is van Haeften, die

Door oordeel en verstand:

En menig ambstbestuur

Was nuttig voor zijn land.

Nu, door de jaren grijs, en

’t noodlot voortgedreven

Ziet men nog in dit beel

Zijn’ ouden geest herleven.”

Van Haeften liet in januari en februari 1828 twee brieven schrijven aan zijn vriend Gerard Johannes Beeldsnijder van Voshol (1791-1853), die verzamelaar was van historische prenten en handschriften. Het geslacht Beeldsnijder kwam via Kampen en Epse in de 17^e eeuw naar Amsterdam. In 1805 kocht Gerard Johannes Beeldsnijder de heerlijkheid Voshol, bestaande uit Zwammerdam, Reeuwijk en Ter Aar. Sindsdien noemde hij zich ‘Beeldsnijder van Voshol’. Hij was luitenant in de Nationale Garde en lid van de Ridderschap en Provinciale Staten van Utrecht.

Van Haeften vertelde Beeldsnijder van Voshol over de alledaagse zaken die hem bezig hielden. Zo liet hij op zondag 13 januari 1828 optekenen, dat hij gezond was, maar dat hij de voorafgaande donderdag na gedineerd te hebben bij de weduwe Visser en na zijn middagdutje van zijn armstoel op de grond viel tussen de haard en de plaat, omdat hij verward was. Hij vervolgde:

“Ik riep zoo hard ik konde, doch kreeg geen gehoor. Eindelijk kwam één mijner neven Visser bij mij, die den knecht riep en met behulp van laatstgenoemde tilde hij mij op. Gelukkiglijk had ik mij niet bezeerd, doch het vel van mijn rechter arm was geschaafd. De pijn is thans geheel over.”

Uit het bovenstaande kan de conclusie getrokken worden, dat op de buitenplaats “Zeldenrust” ook Maria Paulina Nicolaas Boogaert van Alblasserdam (1768-1842) woonde met haar kinderen. Zij was de weduwe van Gerardus Anthony Visscher (1762-1827), de zwager van Van Haeften.

Tiel, 4 september 2017

Meer weten? Lees:
Paul Welling, Jacob van Haeften, een 'waanwijze' Utrechter. Soest : Boekscout 2014. 431 blz.  Index. ISBN 9789402207583. Prijs € 22,75. Te bestellen via www.boekscout.nl