Genealogisch blog 453

Circusfamilies

Toen Joop Teuteberg zijn moeder vol trots vertelde hoe hij twee kippen had gedresseerd voor een nieuw nummer bij Circus Sarrasani op de muziek van de kakelwals, was hij ervan overtuigd, dat geen circusartiest zo’n nummer had.

 Kakelwals 

Zijn moeder, Clementine Akkerman moest lachen om de mededeling van haar zoon en zei tot ergernis van haar zoon:

“Ach jongen, je opa Joseph had al zo’n nummer.”

Opa Joseph was de vader van Clementine Akkerman. Hij heette voluit Joseph Peter Matthias (Joseph) Akkerman, die leefde van 1886 tot 1950, en was getrouwd met Margaretha Swaab (geb.1878), die een dochter was van Aron Meijer Swaab (1851-1891) en Joli Wery (1851-1923). Ik weet al heel veel jaren, dat Aron Meijer Swaab en Joli Wery rondtrekkende artiesten waren, die op kermissen en in circussen hun kunsten lieten zien. Ik vertelde over hen onder meer in Genealogisch blog 125 van 1 december 2016.

Joseph Akkerman was ook een rondtrekkende artiest, die zich vooral toelegde op goochelen. Margaretha Swaab beoefende als artieste het koorddansen. Joseph en Margaretha trokken het land door om hun kunsten te vertonen. Dat de familie Akkerman, afkomstig uit Friesland, ook grotendeels uit rondtrekkende artiesten bestond is mij eerst de afgelopen dagen duidelijk geworden. Uit de familie Akkerman is later circusdirecteur Toni Boltini voortgekomen.

Joseph Peter Matthias Akkerman

Joseph Akkerman en Margaretha Swaab kregen vier kinderen. Oudste dochter Julie kwam in Amsterdam op 8 maart 1909 ter wereld. Zij gaf haar ja-woord aan Antonie Alexander Hart. Meer weet ik niet over haar.

De tweede dochter van Joseph en Margaretha werd in Rhenen geboren op 6 juni 1910 en heette Geziena, meestal geschreven als Gesina.  Gesina, vaak Gien genoemd, trouwde met handelsreiziger Adrianus Leonardus (Leo) Welling, die op 12 mei 1903 geboren werd als het oudste kind van Theodorus Hedrikus (Dirk) Welling (1879-1958) en Betje Swaab (1876-1944). Betje Swaab was de zus van Margaretha Swaab, de moeder van Gesina. Het huwelijk tusse Gesina Akkerman en Leo Welling was dus in feite een huwelijk tussen neef en nicht. Bovendien vormde dit huwelijk de tweede verbinding met elkaar van de families Swaab en Welling.

Archiefkaart Amsterdam van Adrianus Leonardus Welling en Geziena Akkerman

Gesina zal zeker voor haar huwelijk met Leo Welling ook actief geweest zijn als artieste, en wel in het circus van haar vader, Circus Royal. De onderstaande foto van Gesina geeft mij aanleiding voor de veronderstelling, dat Gesina ook opgetreden heeft als artieste, die muziek maakte. Het huwelijk van Gesina Akkerman en Leo Welling bleef kinderloos.

Gesina Akkerman

Door haar huwelijk met Leo Welling kwam Gesina terecht in Singapore, Batavia, Leopoldville en op verschillende adressen in Amsterdam.

De  jongste twee kinderen van Joseph Akkerman en Margaretha Swaab was de tweeling Clementine en Constance. De zusjes zagen het eerste levenslicht in Zeist op 24 december 1916.

Van Constance weet ik niet meer dan dat zij Connie werd genoemd, in het huwelijk trad met Bartholomeus Petrus van ’t Nederend en in 2000 overleed in Dordrecht.

Het hart van Clementine lag helemaal bij het circus. Dat bleek eens te meer, toen zij op 24-jarige leeftijd in Breda in 1940 in het huwelijk trad met Antonie (Tonie/Toon) Teuteberg. Toon werd geboren in Havelte als zoon van Jacob Johannes Teuteberg en Dorothea Sophie Justine Louise Wöhler. De familie Teuteberg was, net als de families Akkerman, Swaab, Blanes en van KInsbergen, een eche circusfamilie. Clementine en Toon kregen twee zoons: Coty en Joop.

Clementine en Joop zetten Circus Royal voort, waarmee de ouders van Clementine waren in 1896 begonnen waren. Ze voerden samen de directie. Clementine trad op als trapezewerker. Naast directeur van het circus was Toon ook paardentrainer en hogeschoolrijder. Volgens collega’s was hij helemaal een met het paard. Hij was ook acrobaat en bespeelde tal van blaasinstrumenten.

In 1950 kozen Joop en Clementine voor het burgerleven en werden uitbaters van het Dordtse café “De Wijngaard”. Een paar jaar later, in 1953, verkocht Toon zijn circustent. Toon overleed in Dordrecht op 31 december 1973. Hij was toen 63 jaar oud. Clementine blies haar laatste adem uit op 19 april 1985, ook in Dordrecht. Zij werd in Rotterdam gecremeerd.

In 1989 pakte hun zoon Joop de draad van Circus Royal weer op, nadat hij bij diverse andere circussen in loondienst had gewerkt. Toen het circus 25 jaar later failliet ging, vertelde Joop:

“Ik heb geprobeerd om mijn moeders kindje voort te zetten, maar door oude schulden en door moeizame betrekkingen hier en daar is het ons niet gelukt.”

Joop was een echt circusdier, hij moest en zou mensen vermaken met mooie voorstellingen. Hij kocht in Dordrecht grond en na enkele jaren van voorbereiding besloot hij in 1989 in de kerstperiode voorstellingen te gaan geven in een eigen tent. Circus Royal was herboren. Joop wilde echter meer, hij wilde een perfect, ouderwets rondreizend circus. Daarmee begon hij in het noorden van het land met 7 vrachtwagens en 45 personeelsleden. Hij kreeg prachtige recensies, straande ovaties, maar geen volle zalen. Over de première op 15 maart 1989 in Groningen schreef Jacques d’Ancona in het Nieuwblad van het Noorden een recensie, die hij als titel meegaf “Het liefste circus van de wereld”:

“Alles zat tegen bij deze eerste voorstelling. Een uur voor de aanvang vielen de kachels uit. Russische trapezewerkers verschenen doodleuk niet op het appèl en in de loop van het programma ging er ook nog iets mis met de elektriciteit. Zelden illustreerde het begrip première zo duidelijk de wurgende invloed van pech en spanning.”

Wat Joop, zelf meer clown dan directeur, ook probeerde, het mocht niet baten. Hij ging ervan uit, dat voor zijn medewerkers het circusvak het belangrijkste was en geld verdienen van secundair belang.

Joop Teuteberg (l), zijn vrouw en een derde clown

Na twee jaar rondreizen met zijn circus was dat niet meer te betalen en hij trok zich terug op zijn thuisbasis Dordrecht. Hij vertelde daarover:

“Flink leergeld, Tienduizenden guldens”.

Daar werd het wintercircus een begrip. Zoon Tony kwam in de directie, maar ook hij kon niet verhinderen, dat hij eind 2014 zijn personeel moest vertellen, dat het over en uit was. Na 25 jaar hield het herboren Cicus Royal op te bestaan. Op het laatst was Tony gedwongen, bij gebrek aan liquide middelen, sommige circusartiesten te betalen met een gedeelte van de inventaris van Circus Royal. Zo werden oude schulden afgelost. De rest van de inventaris werd geveild.

Tonie en Joop Teuteberg

In aanloop naar het faillissement was menigeen van mening, dat Circus Royal tot het culturtele erfgoed van Dordrecht behoorde. Helaas voor het circus brachten dergelijke opvattingen geen geld in het laatje en was het einde onafwendbaar. Columnist Kees Thies verwoordde het als volgt: 

“Joop als Tonie zijn geen sterke zakenlui en ze hebben op z’n minst ruime opvattingen over fenomenen als belasting in het bijzonder en wetgeving in het algemeen. Dat ze nu te kampen hebben met grote financiële tekorten hebben ze, mede door zakelijk gerotzooi in het verleden, deels aan zichzelf te wijten. De meest recente editie van het Winterircus Royal was artistiek gezien dan wel een geslaagde editie, maar feitelijk was het ook de trieste doorstart van een eigenlijk al lang en breed failliete boedel.

Maar er moet ook een ander verhaal verteld worden: pa Joop en zoon Tonie waren en zijn uniek en hóren bij Dordt zoals de Grote Kerk, zoals Johan en Cornelis, zoals de rivieren bij deze stad horen en ik zou ze voor geen goud willen missen. De ‘Teutjes’ zijn fantastische circusmensen… ware kunstenaars, die met hun professie (clown, acrobaat, muzikant) een publiek kunnen bespelen en beroeren. Door de jaren heen hebben ze vele honderden, zo niet duizenden stad- en streekgenoten onvergetelijke momenten bezorgd.”

Na het faillissement waren Joop en Tonie Teuteberg te boeken als clowns voor feesten en partijen. Ze konden het niet nalaten de mensen te vermaken.

Tiel, 23 mei 2020