Genealogisch blog 598

 

Chazan

Ik heb het in mijn Genealogisch blog al meerdere keren gehad over de vele, ingewikkelde verbindingen tussen de Joodse families Swaab, Kinsbergen, Wery en Blanes, ondanks het feit, dat alleen de familie Blanes (als schrijfwijze komt ook Blanus voor) behoorde tot de Sefardische (Portugese) Joden.

Een schier onnavolgbaar systeem heeft zich ontwikkeld van relaties tussen de genoemde families, waaraan aan de buitenkant ergens mijn familie Welling bungelt. De genoemde families kenden in de 19^e en in het begin van de 20^ste eeuw veel kermisklanten en circusartiesten, die vaak gezamenlijk van plaats naar plaats trokken met hun woonwagens. Het was volstrekt logisch, dat jongelui van de ene familie met de jongelui van de andere sekse in de andere families verkering kregen en met elkaar trouwden. Ik heb in mijn Genealogische blogs al velen in de spotlights gezet. Dit keer is het de beurt aan Jacob Blanes, die weliswaar geen circusartiest was, maar die wel als chazan in de Portugees-Joodse gemeenschap in Amsterdam van zich liet horen.

Jacob kwam in Parijs, waar zijn ouders woonden tot 1878, ter wereld als tweede kind van David Blanes (1846-1933) en Sophia Buitenkant (1846-1880). Jacob had een oudere zus Esther (1875-1943), een jongere broer, die maar twee jaar oud werd, en een tweeling broer en zus, die resp. Joseph en Abigael heetten. De tweeling, geboren op 21 januari 1880, leefde maar kort. De bevalling van de tweeling was voor moeder Sophia zo zwaar, dat ze zelf op 6 maart 1880 overleed. Twee jaar na het overlijden van Sophia Buitenkant hertrouwde David met de 39-jarige Klara Hegt. Dit huwelijk duurde tot het overlijden van Klara in 1914. Tenslotte trouwde Jacob Blanes op 10 november 1915 met Hanna Diamant, die toen 67 jaar was. Hanna overleed in Amsterdam in 1931. David Blanes stierf in Amsterdam op 31 oktober 1933. Twee dagen later werden zijn stoffelijke resten begraven op de Joodse Begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk a/d Amstel, waar veel familieleden hun laatste rustplaats vonden.

Jacob Blanes, foto Joodsmonument

Na terugkeer uit Parijs, woonde Jacob met zijn ouders in de Weesperstraat op nummer 51. Toen hij 13 jaar oud was, werd Jacob bar mitswa oftewel “zoon van het geloof”. Vanaf dat moment gold hij religieus als meerderjarig en als volwaardig lid van de Joodse gemeente. Hij telde mee om een minjam te verkrijgen, een quorum van tien mannen nodig voor een dienst in de synagoge. Ter gelegenheid van zijn bar mitswa kreeg de vrome Jacob een gebedenboek in het Hebreeuws.

Gebedenboek van Jacob Blanes

 

Na de lagere school vervolgde hij zijn opleiding aan het seminarium/bibliotheek “Ets Haim”, waar hij zich bekwaamde in de Joodse leer. Hij legde het examen af voor godsdienstonderwijzer van de middelste rang. Hij leerde verder voor sofeer (Schriftgeleerde) en moheel (besnijder).

Jacob was nog maar 22 jaar oud, toen de Sefardische gemeenschap van Paramaribo hem in 1899 vroeg daar de functie van chazan op zich te nemen. Hij zag daarvan, echter, af. Op 31 juli 1901 trad hij in Amsterdam in het huwelijk met de 23-jarige Eva Polak, die op 5 januari 1878 in Aarlanderveen was geboren. Eva was een dochter van Mozes Juda Polak en Elisabeth ter Beek. Na een levenloze zoon in 1902 kregen Jacob en Eva nog twee dochters in 1903 (Sophia) en 1905 (Elisabeth) en een zoon, David genaamd, in 1909. De beide dochters zijn in Sobibor vermoord en hun zoon in Mauthausen in Oostenrijk.

Jacob solliciteerde in 1902 als chazan in ’s Gravenhage. Toen hij succesvol in een openbare dienst was voorgegaan, stelden de betalende gemeenteleden hem aan als chazan. Zijn voorganger was de bekende chazan Isaac Oeb Brandon (1830-1902), die een grote invloed op hem heeft gehad

De chazan (cantor) is in de Joodse eredienst de voorzanger, die de Hebreeuwse teksten van de Joodse liturgie op zijn duimpje kent en begrijpt. Hij moet een grondige kennis hebben van de muzikale traditie van zijn synagoge of gemeenschap. Hans Bloemendal (1923-2015) was een zeer bekende chazan, die meerdere cd’s heeft opgenomen in de Amsterdamse tradities.

 

Chazan Hans Bloemendal

Jacob Blanes was een groot aanhanger van de Amsterdamse, Sefardische manier van zingen van de religieuze gezangen. Hij kende veel oude melodieën van de Kaddisj en deed er alles aan zijn kijk op de Joodse gezangen door te geven aan jongeren.

Twee jaar na zijn aanstelling in ’s Gravenhage kreeg Jacob in 1904 de aanstelling van chazan bij de Portugese Gemeente in Amsterdam. Hij woonde met zijn gezin in de Muiderstraat om de hoek bij de Portugese synagoge.

Jacob Blanes, geheel rechts, bij benodigdheden voor een besnijdenis 1919, foto Joods Historisch Museum

In de Amsterdamse, Sefardische gemeenschap werd Jacob een belangrijk chazan en geestelijk leider. Hij speelde een actieve rol in de Joodse gemeenschap. Hij was godsdienstleraar en hij was bestuurslid van het genootschap “Avodat Hakodesj”, vernoemd naar de heilige ark, dat in 1820 was opgericht voor studie van de Thora. Hij was ook tweede secretaris van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland. De maatschappij had tot doel:

“Bevordering van goede zeden, deugd en beschaving onder Israëlieten in Nederland, alles overeenkomstig de Israëlitische godsdienst; alsmede verspreiding van nuttige kundigheden, voornamelijk onder de mingeoefenden”.

Jacob was ook erg actief binnen het Genootschap tot Zedelijke Verbetering der Gevangenen, de voorloper van de huidige Reclassering en dat in 1823 was opgericht. Vanaf 1880 groeide in Nederland het besef, dat criminaliteit voortkomt uit de sociale omstandigheden van de crimineel.

In 1927 vierde Jacob Blanes zijn 25-jarig jubileum als chazan van de Amsterdamse Portugese Gemeente. De tweede helft van de twintiger jaren van de vorige eeuw was voor Jacob en zijn vrouw Eva een gelukkige tijd. In 1926 trouwde dochter Sophia, die zelf pianolerares was, met violist Salomon Rodriguez. Sophia en Salomon werden de ouders van zoon Josua in 1928 en van dochter Eva Sara in 1931. Op de vlucht naar Engeland tijdens het begin van de Tweede Wereldoorlog, kwam schoonzoon Salomon om op de ss. Bernice door een ontploffing. De beide kinderen werden in Sobibor vergast.

Dochter Elisabeth beloofde in Zandvoort in 1929 eeuwige trouw aan godsdienstleraar Maurits Frank. Elisabeth en Maurits gaven hun zoon, die in 1933 ter wereld kwam, de naam Jacob Aaron. Het hele gezin Frank-Blanes is vermoord door de nazi’s op 2 juli 1943 in Sobibor. De enige zoon van Jacob en Eva, David, die van beroep kantoorbediende was, bleef zijn hele leven ongehuwd en kon zijn ouders dan ook niet verblijden met kleinkinderen.

Het overlijden van zijn geliefde echtgenote Eva Polak op 15 maart 1934 betekende voor Jacob Blanes een groot verlies. Eva stierf in de huiselijke kring en hoefde de verschrikkingen van de Shoah niet mee te maken.

40 jaar Chazan of Gazan

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Jacob aanvankelijk “gesperrt” (vrijgesteld van deportatie) vanwege zijn functie als chazan. Daardoor was het voor hem nog mogelijk om in 1942 zijn 40-jarige jubileum als chazan der Portugees Israëlitische Gemeente te vieren.

Toch ontkwam ook Jacob Blanes niet aan de plannen van de nazi’s voor uitroeiing van de Joden in hun Derde Rijk. Bij de razzia, die de Duitsers op 26 mei 1943 in Amsterdam uitvoerden werd ook Jacob Blanes met zo’n 500 andere Joden uit het Centrum van de stad gedwongen naar een terrein gebracht aan de Polderweg vlak bij het Muiderpoortstation. Van de 7000 joden die zich op de Polderweg hadden moeten melden voor deportatie naar Westerbork, verschenen er die dag slechts 500 tot grote irritatie van de Duitsers.

Polderweg 26 mei 1943

 

Na urenlang wachten arriveerde de speciale trein die de Joden naar Westerbork zou vervoeren. Later hielden de Duitsers nog een paar grote razzia’s in Amsterdam om de stad eind 1943 geheel “Judenfrei” te krijgen.

Op 27 mei 1943 kreeg Jacob Blanes onderdak in barak 60 in Westerbork. Hij verbleef daar iets meer dan een maand. Op 26 juni 1943 volgde zijn transport naar Sobibor, waar hij drie dagen later werd vermoord, een paar dagen voordat zijn dochters, schoonzoon en kleinkinderen door de schoorsteen gingen. Jacob was toen 66 jaar oud.

 

Tiel, 6 januari 2022