Genealogisch blog 599

 

Neef en nicht

Tot 1970 was in Nederland een huwelijk tussen neef en nicht verboden, maar pas per 1 april 2001 werd een huwelijk tussen neef en nicht gelegaliseerd. Er bleven, echter, bezwaren aan zo’n huwelijk kleven, omdat zo’n huwelijk onder arbeidsmigranten leidde tot de zgn. importbruiden. Daarom is vanaf 5 december 2015 voor een huwelijk tussen neef en nicht een beëdigde verklaring nodig, dat beide partijen het huwelijk aangaan uit eigen vrije wil.

In vroeger eeuwen was het voor neven en nichten niet zo moeilijk om met elkaar in het huwelijk te treden, soms was ontheffing door de kerk noodzakelijk. In die tijd was een huwelijk heel vaak een instrument om de bezittingen van een familie veilig te stellen. Bij een huwelijk tussen neef en nicht wist men in ieder geval zeker, dat het bezit in de familie zou blijven.

In de stamboom van de familie Van Haeften is het huwelijk van Johan van Haeften en Henrica van Haeften een bekend voorbeeld van een huwelijk tussen neef en nicht. Johan van Haeften was een zoon van de zus van de moeder van Henrica van Haeften, vierde graads verwantschap. Hun gemeenschappelijke voorouders waren Arend Arnts Pieck en Hendrica Storm.

Kasteel Ophemert (foto: O. van Haeften)

Johan zag het eerste levenslicht in 1569 in Ophemert. Zijn ouders waren Reinier van Haeften (ca. 1548-1587) en Anna Pieck (ca. 1532->1604). Johan was de jongste van de acht kinderen van Reinier en Anna. Reinier wordt gezien als de stamvader van de Ophemertse tak van de familie Van Haeften. Hij was dan ook vanaf 1612 Heer van Ophemert. Opmerkelijk is, dat hij pas 25 jaar na het overlijden van zijn vader met de heerlijkheid werd beleend. Zijn moeder heeft waarschijnlijk het Kasteel Ophemert en de bijbehorende goederen al die tijd beheerd.

Henrica van Haeften werd ongeveer in 1565 in Tuil geboren. Zij was een dochter van Walraven van Haeften (1529-1595) en Sandrina Pieck, die na 1613 overleed. Vader Walraven van Haeften was niet goed bij zijn verstand, zo werd er destijds van hem gezegd, nadat hij een vrouw had doodgeschoten, die uit de kerk in Wageningen kwam.

Johan en Henrica gaven elkaar hun ja-woord in Tuil in 1590. Johan was toen 21 jaar oud en Henrica 25 jaar. Hun huwelijk werd gezegend met vier kinderen. Oudste zoon Reinier overleed ongehuwd op 16 juli 1649. Hun beide dochters, Sandrina en Cunera, overleden op jonge leeftijd. Het jongste kind was zoon Walraven van 1600, die later trouwde met Fransina van Cockengen. Zij kregen vijf kinderen. Walraven was vanaf 1653 Heer van Ophemert.

Ook bij Johan en Henrica viel de appel niet ver van de boom. Van hen zijn verschillende (grote) transacties binnen en buiten de familie bekend van onroerend goed, dat zij door koop dan wel door vererving in hun bezit hadden gekregen..

Johan was sinds 1611 lid van de Ridderschap van Nijmegen. In 1613 werd hij collator van de O.L. Vrouwe-vicarie in de St. Maartenskerk van Ophemert. Van het Hof van Gelre en Zutphen kreeg hij als collator wel de opdracht de revenuen

“te bekeren tot reparatie van de voorss. vervallen kercke”.

Het “Kerckenboeck tot Ophemert” leert ons, dat in de 17^e eeuw voortdurend verbouwingen en uitbreidingen van de St. Maartenskerk hebben plaats gevonden. Deze verbouwingen zijn mogelijk een gevolg geweest van de verwoestingen van de kerk tijdens de beeldenstorm en van de vernielingen door de Fransen in 1672. Johan moest van het Hof zijn verdiensten uit de vicarie van O.L. Vrouw gebruiken voor de restauratie van de vervallen kerk.

St. Maartenskerk Ophemert, interieur

In 1637 en 1638 was Johan nauw betrokken bij de aanschaf van een nieuwe klok in de toren van de kerk. Deze nieuwe klok had een diameter 1.26 meter en was versierd met acht friezen. Op de klok was de volgende tekst aangebracht:

“JOHAN VAN HAEFTEN, HEER TOT OPHEMERT EN SENNEWIJNEN HEEFT DE CLEENE KERCKMIDDELEN SOO VERGAERT EN GESPAERT ALS HEN SAL VYNEN DAT DIT SPITS VERNIEUWT EN DEN TOORN MET DEES CLOCKE IS WORDENVEREERT •

ALSDOEN HEEFT THEODORUS PETRI GODES WOORT GELEEKT, ANNO DOMINI 1636 WALRAVEN VAN HAEFTEN HEEFT DE CLEPEL IN DE CLOCKE WILLEN VEREEREN DE NABUREN TOT DIENST ENDE GODE TER EEREN •

KERCKMEESTERS IN DIEN TIJE SIJN GEWEEST GERIT JANSZ IN DE ABDIJE EN OT

AERTSEN VAN BEEST •

PETER VAN TRIER ENDE JAN PHILIPSEN HEBBEN MIJ GEGOTEN”.

 

St. Maartenskerk, gezien vanaf de toren (foto: Paul Welling)

Johan heeft er eveneens op toegezien, dat de klok op de juiste plaats in de toren van de kerk werd opgehangen. De kosten van de klok waren fl. 600, volgens deze kwitantie:

“Iek onderss. Johan van Trier bekenne ontvangen te hebben wegens mijn vader Peter van Trier ende Jan Filipsen, mijn oom, van Ary Cornelis, kerckmeester tot Ophemert, zes hondert gulden ad cathedram petri 1639 en 1640 wegens de nieuwe clock, die sij tot Ophemert gelevert hebben, aldus gedaen tot ondersteuning en met toedoen van den Weled. Heer Johan van Haeften, heer tot Ophemert.

Jan van Trier, in plaes van mijn vader, Peter van Trier".

Via zijn grootvader. Allard van Haeften (1514-1565) die de goederen weer van zijn grootvader had geërfd, was Johan in het bezit gekomen van verschillende goederen in Gameren, met als belangrijkste het kasteel aldaar. 

Kasteel Gameren

Johan vertoefde zelf zelden of nooit in Gameren (hij woonde op Kasteel Ophemert), maar verhuurde het Huis Gameren aan Mathijs Aelbertsz van ’s Grevenweert, die hij had benoemd tot zijn rentmeester. In het Archief van de Staten van het Kwartier Nijmegen is het als volgt omschreven:

“Op 30 mei 1648 belooft Mathijs Aelbertsz van 's Grevenweert de huurcedulen na te leven van de goederen, waaronder het huis te Gameren, die hij heeft gehuurd van Johan van Haeften. Mathijs Aelbertsz van 's Grevenweert wordt de rentmeester van Johan van Haeften, die in Gameren de volgende bezittingen op zijn naam heeft staan: zeven hond op de Bulk, vijf en een halve hond bogert en hopland op de Oude Hoeven, drie en een halve morgen op de Varckenscampen, twaalf morgen in de uiterwaard en het adellijk huis met toebehoren”.

Toen hij 84 jaar oud was, overleed Johan in Ophemert op 29 maart 1653. Echtgenote Henrica overleefde haar man ten minste zeven jaar. Wanneer zij precies overleden is, blijft een raadsel. Zeker is, dat zij overleed na 11 oktober 1660, want op die dag liet zij door de schepenen van de (Recht)Bank van Deil haar testament opmaken.

 

Tiel, 9 januari 2022