Genealogisch blog 697

Zwarte Anne

In Genealogisch blog 285 met de titel “Hipsekrips” vertelde ik over het leven van Levie Walvis (1890-1943). Ik schreef toen, dat Levie op 18-jarige leeftijd op 10 maart 1909 in Amsterdam in het huwelijk trad met Martha de Groot. In 1912 belandde Levie voor enige tijd wegens diefstal in de gevangenis. Hij had toen een lengte van 1.62 m. en zwart haar. Op 14 april 1914 werd hij uit de gevangenis ontslagen. Kort daarop ging hij weer in de fout en moest opnieuw brommen.

Gevangeniskaart Levie Walvis

Over het huwelijk van Levie en Martha liet ik in Genealogisch blog 285 weten:

“Het huwelijk van Martha en Levie strandde in 1925, omdat Levie zijn oog op een andere vrouw had laten vallen. De officiële scheiding volgde nog datzelfde jaar. Martha bleef uiteindelijk met drie van haar kinderen in de Blasiusstraat wonen. Met zijn nieuwe vrouw kreeg Levie nog drie kinderen, die allen, net als hun moeder, de oorlog overleefden. Met zijn nieuwe vrouw en latere kinderen vond Levie onderdak in de Linnaeusdwarsstraat.”

Het huwelijk van Levie en Martha liep op de klippen, omdat Levie, bepaald geen lieverdje, verliefd werd op een andere vrouw bij wie hij drie kinderen verwekte, zoals gezegd. Uit zijn huwelijk met Martha waren zes kinderen voortgekomen, van wie er een op jonge leeftijd overleed en slechts een de oorlog overleefde.

Toen ik op 14 mei 2018 Genealogisch blog 285 schreef, wist ik werkelijk niet hoe de tweede vrouw van Levie heette. Dankzij de uitstekende hulp van een lezer van mijn Genealogische blogs ken ik inmiddels de volledige naam van de tweede vrouw van Levie. Zij heette Johanna Berndina de Vos en werd geboren in Amsterdam op 12 september 1894. Haar ouders waren Jacobus de Vos en Johanna Berndina de Wolf. De roepnaam van Johanna Berndina was Anne. Vanwege haar ravenzwarte haren werd ze “Zwarte Anne” genoemd. Na haar schooltijd verdiende Anne de kost als werkster.

Johanna Berndina de Vos, alias Zwarte Anne

In 1941 woonden Levie Walvis, Zwarte Anne, die niet bepaald een joods uiterlijk had met haar zwarte haren, en hun drie kinderen, twee dochters en een zoon, in ieder geval op het adres Linnaeusdwarsstraat 26 tweehoog. Volgens de marktvergunning voor lompen en metalen van Levie woonde hij met zijn gezin daar al vanaf 1934. Omdat Levie en Anne niet getrouwd waren kregen de kinderen de achternaam van hun moeder: De Vos. Levie kwam in 1943 om in Sobibor.

Ik ken de Linnaeusdwarsstraat uit mijn jeugd in Amsterdam. De straat, die wij de “Hipsekrips” noemden had geen beste naam. Wie daar woonde behoorde tot de onderlaag van de bevolking. Het is dan ook een enorme prestatie te noemen, dat Anne tijdens de Tweede Wereldoorlog kans zag in haar woning ook nog enkele joodse onderduikers te verbergen. 

Uitreiking onderscheiding Rechtvaardigen onder de volken aan de kleindochter van Zwarte Anne (2e van rechts)

Voor deze prestatie werd zij op 21 maart 2023 namens Yad Vashem postuum geëerd met de onderscheiding “Rechtvaardigen onder de volkeren”. Haar kleindochter nam de onderscheiding in ontvangst. Yad Vashem motiveerde de onderscheiding op de volgende wijze:

“Zwarte Anne was a courageous woman. She lived in a little street in Amsterdam-Oost, in the Linnaeusdwarsstraat on the second floor. ln her little apartment she not only hid Bertha Polak with her two children, but also the twin brothers Samuel (Sam) and Godschalk (Gerrit) Rabbie (b. 1-903). lt was very difficult to feed all those people, who did of course not have food coupons. Food had to be bought on the black market, or on farms far away from the city, in the freezing cold. Zwarte Anne was often checked; she did look lewish with her black hair. Kitty accompanied her on her journeys for food. She had her false identity card which enabled her to move around. Samuel Rabbie found it hard to stay indoors all the time. Sometimes he went out to visit family or friends. ln April 1943 he went to visit relatives, saw a German truck on the street and panicked. When he fled, the Germans caught him and deported him to Sobibor, where he perished on 30 April 1943.”

Na de oorlog verhuisde Zwarte Anne in 1973 naar De Lairessestraat in Amsterdam Zuid. Zij overleed op 82-jarige leeftijd op 13 juni 1977.

Dezelfde lezer van mijn Genealogisch blog vertelde me ook een bijzonderheid over de tweede vrouw van de oudste zoon van Levie Walvis en Martha de Groot. Die oudste zoon was Salomon Walvis van 11 juni 1909. Salomon trad in 1927 in het huwelijk met Reintje van Santen. Het stel kreeg drie kinderen. In 1933 werd het huwelijk van Salomon en Reintje ontbonden. De drie kinderen bleven bij hun moeder. Nog voor de officiële scheiding was uitgesproken, was Salomon een relatie aangegaan met Elsabeth Lopes Cardozo, die in 1937 officieel scheidde van haar echtgenoot Cornelis Engelander. Uit laatstgenoemde relatie was een zoon geboren.

Met Salomon Walvis kreeg Elisabeth twee kinderen, die allen de achternaam van hun moeder kregen, omdat er geen sprake was van een huwelijk tussen hun ouders.

Elisabeth Lopes Cardozo

Nadat Salomon door de Duitsers was opgepakt in 1941 en in Mauthausen of Slot Hartheim was vermoord, trouwde Elisabeth in 1943 met Otto Hein Veeninga. Ook dit huwelijk hield geen stand en eindigde in een scheiding. De drie relaties van Elisabeth waren er de oorzaak van, dat zij nog al eens een andere achternaam kreeg (voerde). Ze begon met haar meisje naam Lopes Cardozo. Door haar huwelijk met Cornelis Engelander kreeg ze de achternaam Engelander. Om uiting te geven aan haar relatie met Salomon Walvis, voerde ze de achternaam Walvis. Door haar huwelijk met Otto Hein Veeninga, die al drie keer eerder was getrouwd, veranderde haar achternaam voor de vierde keer en nu in Veeninga. Na haar laatste scheiding nam Elisabeth weer haar meisjesnaam aan: Lopes Cardozo. Een gevolg: ingewikkelde familierelaties, steeds dezelfde moeder, maar verschillende vaders, met in een geval de achternaam van de moeder. Ik schreef daar al over in Genealogisch blog 517 van 8 maart 2021 met de titel “Ingewikkelde relaties”.

 

Tiel, 19 juni 2023