Genealogisch blog 687

Amstelbrouwerij

Toen ik als teenager in de jaren ’60 van de vorige eeuw nog in Amsterdam woonde, waren er in de stad twee grote, zelfstandige bierbrouwerijen, Heineken en Amstel. De Heinekenbrouwerij zat aan de Stadhouderskade en Amstel was gevestigd aan de Mauritskade. In dit Genealogisch blog richt ik de spotlight op de Amstelbrouwerij en vooral op de woning van de conciërge van die brouwerij.

Amstel startte in 1871 met het brouwen van bier aan de Mauritskade. Er is daar meer dan een eeuw bier gebrouwen. In 1968 nam Heineken Amstel over, twintig jaar later ging de brouwerij van Amstel op slot. Daarna volgde de sloop van de gebouwen. Alleen het voormalige hoofdkantoor bleef behouden. Heineken heeft inmiddels de productie van bier vanuit Amsterdam verplaatst naar Zoeterwoude en ’s Hertogenbosch.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten onderduikers vaak op zeer onverwachte plaatsen, soms zelfs vlak onder de neus van de bezetter. Dat was ook het geval met de conciërgewoning van de Amstelbrouwerij, die voor een normale woning wel erg groot was. Onder de woning bevond zich de vrieskamer van de brouwerij. Daarin werden ijsstaven gemaakt, waarmee caféhouders hun bier konden koelen. Boven de vrieskamer woonde de conciërge. Dat was tijdens de oorlog Anton Stoke (1901-1969). Hij woonde daar met vrouw, Petronella Maria Schuurman (geb. 1898), hun kinderen en een dienstmeisje. Boven het woongedeelte van de familie Stoke was een enorme zolder.

Tijdens de oorlog vonden Anton en Nel Stoke het hun godsdienstige plicht om vanaf 1942 op hun zolder Joodse onderduikers onderdak te bieden. Dat was uiteraard niet zonder risico, want beneden bij de portierskamer was de Zwarte Politie ingekwartierd en op het dak van de brouwerij stond Duits afweergeschut. De Duitsers kwamen iedere dag langs de conciërgewoning en wilden dan vaak gratis bier hebben.

Anton en Nel Stoke, foto joodsamsterdam.nl

Op de zolderverdieping van de woning hadden Anton en Nel met behulp van gordijnen verschillende aparte ruimtes gemaakt voor de onderduikers en hun vijf kleine kinderen, van wie de jongste pas twee maanden oud was. Wanneer een van de kinderen huilde, werd dat kind snel in een kast op de zolder gestopt om het geluid te dempen.

Elke aparte ruimte op de zolder had een eigen elektrische kookplaat om eten op klaar te maken. In de daarop volgende jaren werd het echter voor Anton en Nel steeds moeilijker om aan eten voor hun onderduikers te komen. Mout uit de brouwerij bracht dan soms uitkomst. Ook ging Nel bij boeren ten noorden van Amsterdam langs om aan eten te komen. Het eten, dat ze zo bemachtigde voor de onderduikers, verstopte ze onder haar kleren, waardoor het leek, dat ze zwanger was. Daardoor is ze nooit aangehouden bij controles door de Duitsers.

De onderduikers op de zolder moesten in iedere ruimte gebruik maken van een emmertje voor hun behoeften. Wanneer de arbeiders de brouwerij aan het einde van de werkdag hadden verlaten, riep Nel naar boven:

“emmertje legen”,

dan gooiden de onderduikers hun emmertje leeg in het toilet van de conciërgewoning.

Het was voor een vreemdeling niet te zien, dat op de zolder van de conciërgewoning onderduikers zaten. Er was voor de trap naar de zolder een kast van dik hout geplaatst die met grote bouten vastzat aan de trap. Bij een eventuele inval waren in de kast alleen emmers en bezems te zien. Op de zolder van de conciërgewoning van de Amstel Brouwerij hebben ruim twee jaar lang 19 Joodse onderduikers gezeten, die uiteindelijk allemaal zijn ontkomen aan de nazi’s.

Onder de 19 onderduikers bevonden zich Izak Koopman, zijn vrouw Sara Koekoek en hun dochter Margaretha Koopman. Andere onderduikers waren onder meer nog drie zussen van Sara Koekoek.

Izak Koopman, foto Joodsmonument

Izak Koopman werd in Amsterdam geboren op 11 augustus 1902 als zoon van Levie Koopman (1874-1943) en Debora (Debbie) Vogel (1878-1943). Izak was het derde kind van de twaalf kinderen van Levie en Debbie. Hij had twee oudere broers die beiden tijdens de oorlog zijn omgekomen. Twee jongere zusjes werden niet ouder dan een jaar. Vijf kinderen van Levie en Debbie werden vermoord in de concentratiekampen. Slechts drie van hun kinderen overleefden de oorlog.

Bij de keuring voor militaire dienst in 1922 had Izak een lengte van 1.67 m. Een verder signalement van hem is niet opgenomen in het Militieregister van Amsterdam. Hij werd geschikt bevonden voor de dienst en ingedeeld bij het 18^e Regiment infanterie. Uiteindelijk zwaaide hij in 1927 definitief af.

Izak trad op 24-jarige leeftijd op 23 april 1924 in het huwelijk met Sara Koekoek. Sara kwam ter wereld op 24 maart 1905. Haar ouders waren Levi Koekoek en Margaretha van Bever. 

Sara Koekoek, foto Joodsmonument

Tot aan zijn huwelijk heeft Izak in de textielindustrie gewerkt als perser. Daarna ging hij voor zichzelf aan de gang als handelaar in textiel. Hij woonde toen met zijn gezin in de Weesperstraat op nummer 13 tweehoog. Op 27 mei 1942 deed Izak bij de Amsterdamse politie aangifte van diefstal van 5 dozijn tricot damesondergoed met een waarde van fl. 50,00. Het ondergoed was gestolen uit zijn afgesloten kar die op de markt stond in de speeltuin aan de Gaaspstraat. De onbekende dader is nooit gevonden. Eerder al had Izak aangifte gedaan van diefstal van zijn fiets. Met hetzelfde resultaat.

Op 10 april 1928 werden Izak en Sara verblijd met de geboorte van dochter Margaretha, die ze Greet noemden.

Dankzij hun onderduikperiode op de zolder van de conciërgewoning van de Amstelbrouwerij over leefden Izak, Sara en Greet de oorlog. Na de oorlog konden ze niet meer terug naar hun huis in de Weesperstraat. In september 1945 vonden ze onderdak in de woning Deurlostraat 89 huis in Amsterdam.

Dochter Greet was nog maar 19 jaar, toen zij op 15 oktober 1947 eeuwige trouw beloofde aan René de Vries, een zoon van Jechiël de Vries en Elisabeth Premseler. Hij werd geboren op 2 april 1921 in Amsterdam.

In het vroege voorjaar van 1951 hielden Iza, Sara, dochter Greet en schoonzoon René het voor gezien in Nederland en emigreerden naar Australië. Vanaf dat moment is het enige dat nog over hen bekend is, het feit, dat René de Vries op 25 mei 1993 overleed in Sydney in Australië. Hij bereikte de leeftijd van 72 jaar. Verdere gegevens ontbreken mij, maar ik ga er wel van uit, dat Izak Koopman en Sara Koekoek al zijn overleden.

Op 24 april 2017 ontvingen Anton Stoke en Nel Stoke-Schuurman van Yad Vashem postuum de onderscheiding “Rechtvaardige onder de Volkeren”. De bijbehorende versierselen werden aan hun kleindochter uitgereikt.

 

Tiel, 8 maart 2023