Drie generaties artsen en een apotheker
Vrijwel iedereen weet, dat Dick
Swaab (1944) neurobioloog en een vermaard hersenonderzoeker is. Hij is vooral
bekend geworden door zijn onderzoek en ontdekkingen op het gebied van de
hersenanatomie en -fysiologie, met name de invloed die allerlei hormonale en
(bio)chemische factoren in de baarmoeder al op de hersenontwikkeling hebben.
Omdat het een onderwerp betreft waar de politieke ideologie van het
tijdsgewricht vaak niet overeenstemde met de wetenschappelijke bevindingen
(bijvoorbeeld structurele en functionele verschillen tussen de hersenen van
vrouwen en mannen, of verschillen in de hersenen van homoseksuele mensen
vergeleken met de hersenen van niet-homoseksuele seksegenoten), is Swaab vaak
in het nieuws geweest. Met zijn boek “Wij zijn ons brein” maakte hij zijn wetenschappelijke
bevindingen toegankelijk voor het grote publiek. Zijn boek is tenminste in 15
landen uitgebracht.
De familienaam Swaab heeft een
aardrijkskundige oorsprong. In de 17e eeuw woonden nog maar enkele
gezinnen in Amsterdam met de familienaam Swaab of een variant daarvan.
Oorspronkelijk is de familie afkomstig uit Schwabenland, een gebied in Zuid
Duitsland tussen Baden-Württemberg en Beieren en vernoemd naar een Germaanse
stam.
Wij zijn ons brein
|
Dick Swaab
promoveerde in 1970 tot doctor in de geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam,
waar hij in 1972 slaagde voor het artsenexamen. Hij was van 1979-1987 buitengewoon
hoogleraar neurobiologie. Hij was ook hoogleraar aan de Universiteit van
Hangzhou in China en van 1987-2009 hoogleraar neurobiologie aan de faculteit
der geneeskunde van de Amsterdamse Universiteit. Hij was bovendien jarenlang
directeur van het Herseninstituut. In 2009 ging hij met emeritaat.
Dick Swaab was er als jongeman
aan gewend, dat er in de huiselijke kring veel over medische zaken werd
gesproken. Zijn vader, Leo Isaac Swaab (1908-1997), was gyneacoloog en zijn
moeder, Ans Smit, werkte tijdens de Tweede Wereldoorlog als verpleegster in het
Anthonie van Leeuwenhoekziekenhuis. Leo en Ans traden op 5 maart 1941 in
Amsterdam in het huwelijk. Ze kregen drie kinderen, naast Dick nog een zoon en
een dochter.
Ruim een jaar na zijn huwelijk,
nl. op 15 mei 1942 promoveerde Leo tot doctor in de geneeskunde op het
proefschrift “Bijdrage tot de therapie van het carcinoma vulvae”. Op last van
de Duitsers vond de promotie plaats in de senaatskamer van de universiteit,
want de bezetters hadden de aula van de Universiteit van Amsterdam tot verboden
gebied voor Joden verklaard.
Bij zijn overlijden in 1997
schreef W.J.
Honnebier een In Memoriam in het Nederlands Tijdschrift
voor Geneeskunde:
“Na zijn studie geneeskunde kreeg Swaab
zijn opleiding als vrouwenarts bij Van Rooy en Van Bouwdijk Bastiaanse in het
Wilhelmina Gasthuis. Hij leek voorbestemd voor een onbekommerde carrière.
Daarbij paste de studiereis die hij in 1939 maakte naar de vooraanstaande
klinieken in de VS. In december 1939 keerde hij via Italië naar Holland terug.
Plichtsgevoel – er was een speciale functie voor hem gecreëerd in Nederland –
alsmede zorg voor zijn familie deden hem terugkeren. Zijn Amerikaanse
ervaringen werden in 1941 in het Tijdschrift gepubliceerd. Hoewel de Duitsers
hem niet veel tijd lieten, lukte het hem nog op 15 mei 1942 te promoveren. Dit
gebeurde in de senaatskamer; de aula was voor joden verboden. Naast de familie
waren zes toehoorders toegestaan. Swaab en zijn paranimfen waren in
onberispelijk rokkostuum met davidster gekleed. Dankzij de immense zorgen van
Ans, zijn niet-joodse vrouw, en verklaringen van A.de Froe en C.U.Ariëns
Kappers overleefde Swaab de oorlogsjaren. Zijn enige broer en diens vrouw
werden in Auschwitz vermoord. Als onderduiker bleef hij andere ondergedoken
patiënten helpen, hetgeen hem een keer bijna noodlottig werd. In deze periode
ontstond zijn grote passie voor de behandeling van infertiliteit, speciaal van
de man; tot die tijd een vrijwel onontgonnen gebied. Reeds in mei 1945 had hij
zijn eerste artikel over ‘De steriliteit bij de man’ voor het Tijdschrift
geschreven.”
Ondanks enorme tegenwerking begon
Swaab in 1951 al met donorinseminatie, een spermabank bestond nog niet, tien
jaar later stond hij aan de wig van de pil. Swaab achtte strikte geheimhouding
van het grootste belang bij donorinseminatie. Niemand mocht bij donorinseminatie
weten, dat de echtgenoot niet de biologische vader was. Dat was, volgens Swaab,
voor iedereen het beste. Pas sinds 2004 is de registratie
van de donorgegevens in Nederland verplicht.
Leo Isaac Swaab
|
Een van de kinderen,
die verwekt zijn in de praktijk van Leo Swaab met behulp van een anonieme
zaaddonor, wilde in 2016 na 43 jaar weten wie haar biologische vader was. Ze
benaderde zoon Dick, maar die liet haar direct weten, dat de documentatie van
zijn vader geheel was verbrand. De oerwens te weten wie haar vader was heeft
echter nog niet tot resultaat geleid. Voor de ca. 750 donorkinderen, die (nog)
niet de mogelijkheid hebben hun biologische vader te achterhalen, was de
zinsnede die Leo Swaab in 1967 in zijn oratie uitsprak over zijn vader wel
wrang:
“Ik denk aan U: mijn eerste leermeester,
mijn beste vriend, mijn vader. Door U gevormd inderdaad naar lichaam en ziel
mis ik Uw aanwezigheid zeer.”
Leo was de jongste zoon van
Benjamin Swaab (1874-1960) en Sara Sealtiel (1875-1958). Zijn oudere broer en
schoonzus overleefden de oorlog niet. Benjamin Swaab was een veelgeprezen
huisarts in Amsterdam, die in 1901 promoveerde op het proefschrift “Natuurlijke
ventilatie in kleine woonvertrekken in Amsterdam”. De slechte
woonomstandigheden van veel Amsterdammers gingen hem aan het hart. Als huisarts
“deed” Benjamin veel bevallingen. Bijna alle kinderen Swaab, en dat weren er
heel wat in de periode dat Benjamin zijn praktijk uitoefende, zijn door hem op
de wereld gezet.
Benjamin Swaab en
Sara Sealtiel bij hun 55-jarig huwelijk
|
Benjamin is vele jaren voorzitter
geweest van de Amsterdamse roeivereniging Poseidon. Doordat de
vereniging geen ballotage kende had de club veel Joodse leden, die bij andere
roeiverenigingen geweigerd werden. Het was de verdienste van Benjamin, dat
Poseidon een nieuw clubhuis kreeg aan de Amstel recht tegenover het voormalige
Gemeentearchief. Toen hij zijn voorzitterschap neerlegde, werd Benjamin benoemd
tot erelid van Poseidon.
Benjamin was het vijfde kind van de
welvarende diamantslijper Juda Swaab (1834-1886) en Sara Beekman (1837-1912).
Juda en Sara, die lange tijd op de Geldersekade in Amsterdam woonden, kregen na
Benjamin nog drie kinderen. Hun jongste zoon, Eliazer Juda (1877-1932),
studeerde ook aan de universiteit van Amsterdam en promoveerde daar op het proefschrift
“Gegevens en bijdrage tot de kennis van yoghurt”. Na zijn studie werd Elie
apotheker in de Amstelstraat bij de Blauwebrug. Hij ontwikkelde een nieuwe
receptuur voor een smeersel voor de gevoelige huid. Het naar hem vernoemde merk
Dr. Swaab bestaat nog steeds. Het merk, Dr. E.J. Swaab, heeft specifieke
producten voor lip-, hand- en huidverzorging, die onder meer te koop zijn bij
Etos, Kruidvat en De Tuinen.
Eliazer Swaab
|
Ook Eliazer was een enthousiast
roeier. Hij kwam om het leven, omdat zijn roeiboot omsloeg vlak voor zijn
woning aan de Amstel. Hij liet zijn vrouw, Dorothea Fruitman (1882-1955) en
drie zonen na. Drie van de acht kinderen van Juda Swaab en Sara Beekman
emigreerden naar de VS. Dochter Maria was het enige slachtoffer uit het gezin
van de Holocaust.
Tiel, 10 oktober 2017
Dear Elawoman,
BeantwoordenVerwijderenMany thanks for your reaction on my article about the doctors in the Swaab family. I saw your website, please, let me know why you reacted.
Paul Welling
Lijkt mij spam.
BeantwoordenVerwijderen