Genealogisch blog 558

Jo Koopman alias Henk van der Mark

De Amsterdamse groetenhandelaar Levie Koopman (1877-1942) was getrouwd met Mietje Lierens (1880-1842). In het vrijzinnige Joodse gezin werden drie jongens geboren. Oudste zoon Hijman, geboren op 1 januari 1905 overleed al na negen maanden. De derde zoon, die ook de naam Hijman kreeg overleefde de oorlog. Hij verdiende de kost als boekhouder. In 1969 verhuisde hij naar België. Ik heb (nog) niet kunnen achterhalen wanneer hij is gestorven.

De tweede zoon van Levie en Mietje was Joseph Koopman, die geboren werd op 7 november 1906. Joseph heette in de dagelijkse omgang kortweg Jo. Van 1912 tot 1918 volgde hij de openbare lagere school. Daarna ging hij naar de openbare ULO. Hij verdiende vervolgens zijn brood als kantoorbediende en handelsreiziger bij de firma Stokvis.

Jo Koopman

Jo, vrij klein van postuur, moet al op jonge leeftijd vertrouwd zijn geraakt met het gedachtengoed van de sociaaldemocratie. Hij sloot zich al op jonge leeftijd aan bij de SDAP. Toen de SDAP in 1946 opging in de PvdA, werd Jo ook automatisch lid van de nieuwe politieke partij. Als jongeling bij de SDAP werd hij ook lid van de AJC. In later jaren schreef hij in een notitie aan familieleden over zijn lidmaatschap van de AJC:

“In die jaren ontdekte ik de socialistische jeugdbeweging. De AJC brak met de burgerlijke cultuur. Men kleedde zich anders, men gedroeg zich anders. De AJC streed voor een rechtvaardige samenleving waarin ook recht zou zijn voor de onderste lagen van de bevolking. De AJC probeerde bewust het gebrekkige onderwijs dat arbeiderskinderen genoten hadden aan te vullen. Ik leerde geschiedenis op een andere manier, ik leerde naar muziek luisteren, naar schilderijen kijken. Ik leerde iets over andere culturen....”.

Op 25-jarige leeftijd trad Jo in het huwelijk met Alida Hillegonda (Alie) Breeuwer, die op 2 augustus 1907 in Zaandam was geboren. Haar ouders waren Pieter Breeuwer en Hillegonda van den Andel. Uit het huwelijk van Jo en Alie zijn vijf kinderen geboren, drie jongens en twee meisjes. Het paar ging in Amersfoort in de Lombokstraat op nummer 13 wonen.

Kampkaart van Jo Koopman

Vanuit zijn pacifistische politieke opvattingen was het voor Jo een uitgemaakte zaak om te weigeren in militaire dienst te gaan. Hij kwam daardoor destijds terecht op de lijst van links-extremistische personen, die door de Centrale Inlichtingen Dienst (CID), een voorloper van de AIVD, was samengesteld. Het hoeft geen verbazing te wekken, dat Jo zich aansloot bij het verzet, toen de Duitsers ons land waren binnengevallen. Onder de schuilnaam Henk van der Mark hield hij zich bezig met het regelen van onderduikadressen en valse bonkaarten en het vervalsen van persoonsbewijzen. In 1943 arresteerden de Duitsers hem, maar hij wist uit de gevangenis te ontsnappen. Op 20 juli 1944 namen de Duitsers hem echter weer gevangen en begin september van dat jaar verdween hij via Westerbork, waar hij ongeveer anderhalve maand had vastgezeten, naar Auschwitz. Maar hij overleefde de verschrikkingen van Auschwitz, in tegenstelling tot zijn ouders, en de daarop volgende dodenmarsen. Kort na de bevrijding publiceerde hij zijn herinneringen aan de dodenmarsen onder de titel “Wandelende Joden”.

Voormalige Stadhuis van Amersfoort

Direct na de Tweede Wereldoorlog was het voor Jo zonneklaar, dat hij zijn socialistische overtuiging moest omzetten in politiek handelen. In september 1945 werd hij namens de PvdA tijdelijk lid van de Amersfoortse Gemeenteraad. Toen hij in 1946 gekozen werd als lid van de gemeenteraad in Amersfoort, werd hij tevens door de Raad gekozen tot wethouder voor Openbare Werken, Volkshuisvesting, het Gemeentelijk Grondbedrijf en Sociale zaken. Hij was lid van het bestuur van de afdeling Amersfoort van de PvdA. Als wethouder was hij tevens locoburgemeester. Hij vervulde zijn politieke functies in Amersfoort tot half juli 1953. Daarna verhuisde hij met zijn gezin naar Voorburg naar een woning op de Laan van Nieuw Oost Einde.

Om zijn honger naar kennis te stillen begon Jo in oktober 1951 aan een studie economie aan de Economische Hogeschool van Rotterdam (tegenwoordig Erasmus Universiteit). In juni 1956 sloot hij zijn studie af met een doctoraalscriptie. Hij was nu doctorandus. Na zijn studie vond hij tot november 1956 werk als adviseur van Prof. Dr. F.L. Polak, de Regeringscommissaris voor de Werkgelegenheid.

In november 1956 werd Jo voor de PvdA in de Tweede Kamer gekozen. In de Kamer hield hij zich vooral bezig met Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken. Als atoompacifist stemde hij tegen alle artikelen in de begrotingen van Defensie, die met kernwapens te maken hadden. Met de collega’s Franssen en Schurer, ook atoom pacifisten, behoorde hij tot de minderheid van de fractie, die zich verzette tegen de stationering van Duitse militairen in ons land.

Jo Koopman

In de periode 1960-1961 was Jo, samen met Prof.Jan Tinbergen, adviseur van de Turkse Regering inzake de economische ontwikkeling van dat land. Hij verbleef daarvoor regelmatig in Ankara.

Jo verliet de Tweede Kamer in oktober 1963, omdat hij de functie van docent economie aan de Universiteit van Nairobi in Kenia kreeg aangeboden. Deze functie bekleedde hij tot 1974. Door zijn politieke werk kreeg Jo ook diverse nevenfuncties, zoals lid van de Federatie van bureaus voor levens- en gezinsmoeilijkheden en lid van het hoofdbestuur van het Humanistisch Verbond. Hij gaf de Wereldbank in de jaren 1963-1965 adviezen over economische aangelegenheden in Bangladesh, Ghana en Brazilië.

Hij heeft in de jaren zestig van de vorige eeuw zelfs een tijdje in Bangladesh gewoond. In 1973 vestigde hij zich met zijn echtgenote Shavel Zion aan de kust in het Noorden van Israël. Lang heeft het geluk niet geduurd voor Jo en echtgenote Alie in Shavel Zion. Alie overleed daar op 5 september 1974. Zij was toen 67 jaar oud.

Joseph Koopman overleefde zijn vrouw een kleine dertien jaar. Hij keerde terug naar Amsterdam en overleed daar op 4 juni 1987.

Zijn zoon Joop Koopman heeft een biografie over het leven van zijn vader geschreven onder de titel “Jo Koopman, een leven eindigt bij het begin”.

 

Tiel, 27 juli 2021