Genealogisch blog 577

 

Toch op transport

Op 12 september jl.. is op initiatief van buurtbewoners een struikelsteen geplaatst in de Utrechtse Lange Lauwerstraat voor de woning op nummer 15. Daar woonde al vanaf 1909 Jeannetta Swaab, die in Auschwitz werd vermoord. Met de struikelsteen wil de buurt haar blijvend herdenken. Het concept van de struikelstenen is ontwikkeld door de Duitse kunstenaar Günter Demnig. Een struikelsteen is 10 x 10 cm. groot. Op de messing bovenplaat van de struikelsteen voor Jeannetta Brouwer-Swaab staan enkele gegevens over haar.

Struikelsteen voor Jeannetta Brouwer-Swaab

Samen met haar echtgenoot Maarten Brouwer baatte Jeannetta in de Lange Lauwerstraat op nummer 15 een groente- en fruithandel uit. Na het overlijden van haar man in 1926 zette Jeannetta de winkel zelfstandig voort. Zij had er geen problemen mee, dat haar klanten regelmatig bij haar op de pof hun groenten en fruit kochten. Aan het einde van de week ging ze bij haar klanten langs voor een praatje en de betaling. In de buurt kende iedereen haar.

 Video plaatsing struikelsteen voor Jeannetta Brouwer-Swaab

Jeannetta kwam ter wereld in Utrecht op 11 september 1875. Haar ouders waren Joseph Swaab (1838-1921) en Leentje de Groote. Joseph Swaab was na het overlijden van zijn eerste vrouw Vogeltje Achsteribbe vanuit Amsterdam naar Utrecht verhuisd. Daar kreeg hij kennis aan de uit Kampen afkomstige Leentje de Groote. Joseph en Leentje traden in het huwelijk in Utrecht op 9 juli 1873. Bij die plechtigheid waren Hartog Andries Achsteribbe, Abraham Simon de Haan, Elias Joseph Lierens en Jacob Schuitevoerder de getuigen.

Joseph en Leentje werden de ouders van dertien kinderen, van wie er een levenloos werd geboren en drie niet ouder werden dan vier jaar. Jeannetta was het tweede kind van Joseph en Leentje, ze had een oudere zus, die Maria heette.

Jeannetta was 27 jaar, toen ze in Utrecht op 25 februari 1903 in het huwelijk trad met de hervormde Maarten Brouwer. Bij hun huwelijk waren de getuigen Gerrit Buisman, Johannes van Engelenburg, Petrus Franciscus van der Meijden en Johannes Veldhuizen. Het paar vestigde zich in de Lange Lauwerstraat op nummer 15.

Huwelijksakte Swaab x Brouwer

Maarten was in 1872 geboren in Zaandijk. Zijn ouders waren Dirk Brouwer en Guurtje Bakker.

Jeannetta was van huis uit Joods. Al voordat zij met Maarten Brouwer in het huwelijk stapte, moet ze besloten hebben over te gaan naar het hervormde geloof. Een maand na de voltrekking van haar huwelijk ontving ze het doopsel en deed ze haar belijdenis in de Jacobikerk in Utrecht. Ze was vanaf dat moment volwaardig lid van de Hervormde Gemeente van de Domstad.

Tot aan de dood van Maarten, “den netten burgerman”, op Oudejaarsdag 1926 leidden Jeannetta en Maarten een onopvallend leven. Het was hoogstens spijtig, dat hun huwelijk niet gezegend werd met kinderen. Zoals gezegd, na het overlijden van Maarten zette Jeannetta de zaak alleen voort. Haar klanten deden niet alleen bij haar in de winkel hun inkopen, maar ze reed ook rond met een groentekar, die door een hond werd getrokken. Ze deed dat tot op hoge leeftijd.

In de zomer van 1942 ontving Jeannette van de Duitse bezetter een oproep zich te melden op Station Maliebaan. Op een zaterdagavond kwam ze afrekenen bij haar vaste klanten de familie van Hilten en vroeg hun raad. De 14-jarige Johan Philip van Hilten was bij dat gesprek aanwezig. Hij vertelde:

“Wij woonden in de Voorstraat. Toen zij in 1942 een oproep had gekregen om zich op maandag te melden, vertelde zij dat aan mijn ouders en vroeg hun om raad. In hun naïviteit antwoordden mijn ouders dat zij teruggestuurd zou worden omdat ze Nederlands Hervormd was.”

Later heeft Johan Philip van Hilten van dat gesprek de onderstaande tekening gemaakt.

Jeannetta overlegt met de familie Van Hilten

Toen Jeannetta zich de volgende maandag bij Station Maliebaan meldde en in de veronderstelling verkeerde direct terug naar huis gestuurd te worden, kwam ze van een koude kermis thuis. Ze werd opgepakt en op de trein naar Westerbork gezet, terwijl de nazi’s hadden beloofd, dat mensen uit voor 1941 gesloten gemengde huwelijken voorlopig vrijgesteld waren en Joodse personen die zich voor 1 januari 1941 tot het christendom hadden bekeerd.

Het nieuws, dat Jeannetta was opgepakt verspreidde zich razend snel door de buurt en zette Hendrik Carel Briët, de predikant van de Jacobikerk, tot actie aan. Hij stuurde op 26 augustus, de dag waarop Jeannetta in Westerbork werd geregistreerd, een telegram naar Erich Deppner, de toenmalige commandant van Westerbork, met de volgende tekst:

“De Kerkeraad der Ned. Hervormde Gemeente te Utrecht verklaart, dat Jeannetta Swaab, weduwe M. Brouwer (gemengd gehuwd), geboren 11 september 1875 wonende Lange Lauwerstraat 15, vóór 1 januari 1941 ‘eine Christlichen Konfession angehörig’is”.

Daarbij beriep Briët zich op de uitkomsten van het overleg van de Nederlandse kerken met de Duitsers: Joodse christenen hadden een zgn. “Angehörigkeits verklaring’, waarmee ze tot een bepaald kerkgenootschap behoorden..

De nazi’s trokken zich echter totaal niets aan van de gemaakte afspraken. Jeannetta was en bleef in Westerbork.

Kampkaart van Jeannetta Brouwer-Swaab

Sterker nog, twee dagen later ging ze met 607 medegevangenen op transport naar Auschwitz, waar de trein op 30 augustus aankwam. Van dit transport moesten 170 mannen uitstappen op station Cosel, 80 km. ten westen van Auschwitz, om in omliggende kampen ter werk gesteld te worden.

Korte tijd na haar aankomst, op 31 augustus 1942, werd Jeannetta Swaab in de gaskamers van Auschwitz vermoord, nog geen veertien dagen voor haar 67^ste verjaardag.

Het overlijden van Jeannetta werd op 20 januari 1951 officieel aangegeven bij de Gemeente Utrecht.

 

Tiel, 25 oktober 2021