Genealogisch blog 213

De herinnering van de koster in Brielle

Eind 1941 begin 1942 was Eduard Welling (1908-1985) erachter gekomen, dat zijn overgrootvader van moederszijde, Anthonie Wery (1821-1886), in Brielle was overleden en daar ook werd begraven op het katholieke deel van de algemene begraafplaats. Eduard had dat vermoedelijk vernomen van zijn oom Joseph Swaab met wie hij veel samenwerkte, omdat die ook bezig was met een afstammingsonderzoek. Beiden wilden de Duitse autoriteiten duidelijke maken, dat ze niet voor deportatie naar een concentratiekamp in aanmerking kwamen, omdat ze nauwelijks Joods bloed hadden

Toen Eduard bijna zeker wist, dat zijn overgrootvader in Brielle was begraven, stuurde hij een verzoek om gegevens naar de pastoor van de RK. Kerk van het stadje. Hij schreef:

“Onder aanbieding van mijn excuses, dat ik u voor een persoonlijke aangelegenheid moet lastig vallen, vraag ik hierdoor beleefd uw aandacht voor het volgende:

Ten behoeve van mijn onderzoek naar mijn afstamming, moet ik kunnen bewijzen, dat mijn overgrootvader Anthonie Wery van arische afstamming was.

Genoemde A. Wery werd in 1822 in Lyon, uit RK ouders geboren, doch het is, doordat er geen postverbinding met het onbezette deel van Frankrijk is, mij helaas niet mogelijk binnen de gestelde termijn een doopbewijs te verkrijgen.

Het is mij evenwel bekend, dat hij in uw gemeente is overleden en tevens de H. Sacramenten heeft ontvangen en op de RK begraafplaats werd begraven. Dit sterfgeval heeft vermoedelijk tusschen 1880 en 1890 plaats gevonden en verzoek ik u thans beleefd, mij een uittreksel in triplo uit het register overlijden uwer gemeente te willen doen toekomen en zoomogelijk, indien dit ten uwent bekend is, dat genoemde A. Wery inderdaad tot het RK Kerkgenootschap heeft behoord.”

Aantekening op de brief aan Eduard Welling

H. Th. H. Heijink, sinds 1945 pastoor van Brielle, stuurde de brief van Eduard per kerende post terug met daarop de opmerking van koster Joh. van den Voorde, dat, volgens het Grafboek der begraafplaats Brielle, Anthonie Wery op 22 juli 1886 in graf nr. 91 van de begraafplaats begraven werd. Volledigheidshalve stuurde Eduard ook een brief naar de Gemeente Brielle met het verzoek te bevestigen, dat zijn  overgrootvader aldaar begraven werd. ‘Spoedshalve’ stuurde de gemeentesecretaris de gevraagde akte van overlijden op met de mededeling, dat niet terug te vinden was waar Anthonie Wery begraven was.

Eduard Welling

Tevens stuurde Eduard een brief aan de Centrale Dienst Sibbekunde met het verzoek om ‘clementie’ wat betreft de gestelde termijn waarin hij zijn bewijsvoering over zijn niet-joodse afkomst rond moest zijn. Inmiddels had Jurriaan van Toll, de voorzitter van het Nederlandsch Verbond voor Sibbekunde Eduard geadviseerd om contact op te nemen  met de genealoog J.S. Willems-Le Clercq in Brussel, die mogelijk wel uit Lyon de benodigde documenten zou kunnen laten komen. Dus schreef Eduard  die direct op 11 februari 1942. Uit de daarop volgende briefwisseling blijkt echter, dat Eduard zelf eerder aan de vereiste documenten uit Lyon kwam dan Willems-Le Clercq.

Op 14 februari 1942 ontving Eduard een brief van de pastoor uit Brielle waarin deze mededeelde de koster van het Protestantse kerkgenootschap, t.w. Joh. van den Voorde, te hebben gesproken, die veel wist te vertellen over het gemeentelijke kerkhof. De mededeling van de pastoor, dat Anthonie Wery circusdirecteur was geweest, trickerde het geheugen van de koster. De pastoor schreef:

“Hij was nog een jongen, toen een directeur van een apen- en hondentheater, staande op de Kaai in Brielle kwam te overlijden. Hij weet zeker, dat de overledene op het katholieke gedeelte van het Gemeentekerkhof kerkelijk begraven is. Later heeft hij nog vaak de stenen plaat gezien boven het graf.”

De volgende dag beantwoordde Eduard de brief van de pastoor. Hij schreef:

“De bijzonderheden, door de koster J .v.d. Voorde medegedeeld, als het feit, dat wijlen de heer Wery eigenaar was van een honden- en apentheater, alsmede het feit, dat het graf destijds was opgesierd met een ronde doos met bloemen, blijken volgens oudere familieleden van mij inderdaad juist te zijn. De heer v.d. Voorde blijkt over een bijzonder geheugen te beschikken."

Van oudere familieleden (zijn oom Joseph Swaab o.a.) had hij de bevestiging gekregen over het werk van zijn overgrootvader en over details van het graf. Hij zou per kerende post een betreffende verklaring ter tekening naar de koster sturen. Hoewel hij enige dagen uitstel voor de bewijsvoering had verkregen, hoopte hij nu toch zijn bewijsvoering tijdig te kunnen afronden. Hij eindigde zijn brief aan de pastoor met:

“Alhoewel het bedrag niet in overeenstemming is met de waarde van den dienst die u mij heeft bewezen (een menschenleven is immers niet in geldswaarde uit te drukken) zou het mij hoogst aangenaam zijn, indien u ingesloten zilverbon van mij voor uw offerbus of armen zoudt willen accepteeren.”

Deze passage toont aan, dat Eduard zich heel goed bewust was wat hem wachtte, wanneer hij zijn bewijsvoering niet rond kreeg.

Op 18 februari 1942 stuurde Eduard de geboorteakte van zijn overgrootvader en de verklaring van de koster in Brielle naar de CDS. Hij ging ervan uit, zo schreef hij, dat de CDS het met hem eens zou zijn, dat zijn overgrootvader katholiek was, omdat hij kerkelijk begraven was op het katholieke deel van de gemeentelijke begraafplaats in Brielle, zoals de koster had verklaard. Hij bevestigde, dat langs verschillende wegen in Lyon om het doopbewijs van Anthonie Wery was gevraagd wat zijn oom tijdens, een persoonlijk onderhoud met de CDS, al had laten weten. Hij dankte de CDS voor het verkregen uitstel voor het leveren van dit bewijs.

Doopakte van Anthonie Wery

Een maand later kon Eduard eindelijk een kopie van het doopbewijs van zijn overgrootvader opsturen. Voor hem was daarmee het bewijs geleverd van de arische afstamming van zijn overgrootvader en dus van hemzelf. Korte tijd later kreeg hij de bevestiging.

Tiel, 10 augustus 2017