Genealogisch blog 497

Schepen van Tuil

Arnt van Haeften werd geboren rond 1475. Hij was een van de vier kinderen van Nicolaes (Claes) van Haeften (ca. 1450-1490) en Wilhelmina Pieck (ca. 1454-1539). Vermoedelijk is vader Claes eerder getrouwd geweest met Belia van Voorst, voordat hij met Wilhelmina Pieck in het huwelijksbootje stapte.

Over de jonge jaren van Arnt, die ook wel Arend en/of Aert werd genoemd, is niet veel bekend, behalve dat hij in 1497 werd beleend met de hofstad “Tot den Esch” in Tuil. Hij was vanaf dat moment Heer tot den Esch. Hij veranderde daarvoor zelfs zijn achternaam in “Van Haeften tot den Esch”. Zijn zoon Nicolaas nam die achternaam later over.

In 1312 werd al melding gemaakt van kasteel Den Esch, dat gelegen was op een verhoogde plek langs een afgesneden bocht van de Waal. Het kasteel werd in 1672 door de Fransen verwoest. Toen bleven alleen de duiventoren en de slotgracht bewaard. In 1958 moesten beide plaats maken voor landbouwgrond.

Bij Tuil heeft de Waal tot in de middeleeuwen een grote bocht (meander) gemaakt. Deze werd voor 1200 afgesloten, want vanaf die tijd was de Waal aan beide zijden bedijkt. De afgesloten lus verlandde in de loop der jaren grotendeels.

De voormalige meander van Tuil

Op bovenstaande luchtfoto is de oude loop van de Waal nog goed te zien. De oude bedding is gemarkeerd (rode stippellijn) en daar omheen zijn nu nog herkenbare punten aangegeven.
De rode cirkel geeft aan waar kasteel Den Esch heeft gelegen.

Arnt is drie keer getrouwd geweest. De eerste keer was in 1515, toen hij zijn ja-woord gaf aan Wijne van Nimwegen. Bij Wijne verwekte Arnt vier kinderen. Wijne moet zijn overleden voor 1553, want Arnt hertrouwde in dat jaar met de weduwe Mechtelt van Hemert, die een dochter was van Gijsbert van Hemert en Hillegonde van Loenersloot. Het is mogelijk, dat Arnt en Mechtelt nog vier kinderen kregen, maar erg waarschijnlijk is dat niet gezien de tamelijk hoge leeftijd waarop Mechtelt met Arnt trouwden en het feit, dat het huwelijk maar twee jaar duurde. Arnt hertrouwde voor de tweede keer in 1555 met Geertruid Hoofd, die weduwe was van N.N. Vijgh. Er zijn bronnen die ons willen doen geloven, dat ook uit het derde huwelijk van Arnt nog een kind is voortgekomen. Onmogelijk, naar mijn mening.

Arnt van Haeften x Wijne van Nimwegen

Een jaar na zijn huwelijk met Wijne van Nimwegen verwierf Arnt zich een machtige positie in Tuil en omstreken. In 1516 werd hij schepen in Tuil en heemraad van de Tielerwaard, een functie die hij tot 1527 bekleedde. Hij vervulde de functie van schepen van Tuil ook in de jaren 1519,1533, 1544 en 1545. Arnt behoorde tot de Ridderschap van Nijmegen, ook al werd hij op de eerste betreffende Ridderceduul vermeld als al overleden. Hij was ook nog lid van de Balije van Utrecht van de Duitse Ridderorde.

Als schepen van Tuil heeft Arnt veel documenten moeten zegelen. In het wapenboek van de Duitse Ridderorde staat zijn zegel vermeld als:

“Aert Claessoen van Haeften, 2 april 1516, scepen van Tuel”.

Het châtillonwapen dat hij voerde had een bijzonder helmteken, nl. twee afgewende paardenbenen. In het zegel stond als randschrift vermeld:

“/S.AERT.VAN.HAEFTEN./”

Naar verluidt voerde Arnt ook het bekende châtillonwapen met als helmteken twee arendspoten met de klauwen omhoog. Het is echter zeer onwaarschijnlijk, dat Arnt werkelijk het wapen voerde met de twee arendspoten met de klauwen omhoog. De arendspoten waren afgewende paardenbenen. Iemand, die het zegel met de afgewende paardenbenen wilde tekenen, heeft niet goed gekeken en twee arendspoten met de klauwen omhoog getekend.

Zegel Arnt van Haeften

 

Wapen van Arnt van Haeften 1475

In 1519 ontving Arnt fl. 6 ter bestrijding van de kosten die hij moest maken om de hertog Karel van Gelre (1502-1543) te ontvangen. Vanwege de belastingvrijheid van hertogelijke leengoederen verschenen die leengoederen niet in de gebruikte fiscale boeken, tenzij een leenman ten onrechte was aangeslagen en hij na een succesvolle reclamatie werd ingeschreven in het zgn. afgangregister. Zo werd Arnt van Haeften bij de staatspenning van 1519 een belastingsom kwijtgescholden

“avermitz all sijn goit leengoit is”.

Als echte adellijke Van Haeften deed Arnt er veel aan zijn bezittingen te vergroten. Zo kreeg hij op 7 april 1530, bij deling met zijn broer Otto, de hofstad Rodenburg en de tienden van de Nessche (den Esch) in Tuil te leen. Hij werd ook beleend een derde van de oude tiende en de smalle oude tiende in Enspijk en de molen van Tuil. Op 30 januari 1531 werd hij beleend met de tienden van de Grote ende Cleyne Freut, het Voorstebroeck, dat Block over den Grave, de gruit en de biercise, alle te Beesd en met twee derde van de smalle tiende te Rhenoy. Op dezelfde datum werd hij ook nog beleend met twee morgen op Meylaen te Beesd, met het Hoge Huys in Beesd en met een derde van de tiende te Rhenoy, die afkomstig was van zijn moeder. In juni 1544 vernieuwde hij zijn eed op al zijn goederen.

Ik vertelde al, dat Arnt bij zijn eerste vrouw, Wijne van Nimwegen vier kinderen had, t.w. de zonen Nicolaes, Willem en Otto en dochter Liesbeth. Dochter Johanna was een kind uit zijn tweede huwelijk met Mechtelt van Hemert. Vermoedelijk was Willem de oudste zoon, want hij erfde de bezittingen van zijn vader, waaronder ook Den Esch, dat hij later doorverkocht aan zijn neef Wolfert. Willem trad twee keer in het huwelijk en kreeg vijf kinderen.

Zoon Nicolaas trouwde met Hendrica Storm, een dochter van Albert Storm en Aleid van der Voordt. Het paar kreeg twee kinderen. Nicolaas overleed bij Sittard rond 1542. Zijn vader leefde toen nog, zodat hij niet van hem kon erven.

Otto van Haeften x Gre van Doyenweerd en x Geertruyd van Brempt

Zoon Otto trad achtereenvolgens in het huwelijk met Gre van Doyenweerd, Geertruyd van Brempt en tenslotte met Johanna van Cronenburg. Otto was in totaal vader van zeven kinderen, onder wie Gerard van Haeften, die trouwde met Margaretha van Hatzfeld en die de stamvader werd van de tak van de familie in Bracht.

Elisabeth was de oudste dochter van Arnt. Zij erfde daarom behoorlijk wat goederen van haar vader. In 1558

"vertijt zij op de conditien dat die nakinder op malcanderen ende nyet op de voorkinder van een ander moer erven souden, nyet begerende dieselve conditien tegen yemanden te genieten".

Elisabeth stapte eerst met Claes Crijtier in het huwelijksbootje en daarna met Rutger van Boshuijsen, die in 1540 bepaalde, dat, wanneer zijn kinderen zouden overlijden zonder wettige erfgenamen, zijn erfenis zou overgaan op de kinderen van zijn schoonvader.

Dochter Johanna uit het tweede huwelijk van Arnt trouwde met Arnt Bocks. Zij hield zich ook nadrukkelijk bezig met grondtransacties. Zo verkreeg zij, door vernieuwing van haar eed op 22 oktober 1557 de Hoevelscamp, de Schaepscamp en de Aelsdam en de halve Duvencamp in Tuil en droeg die op 19 november 1558 over aan Jacob die Raet. tegelijkertijd bepaalde zij evenals haar zuster Elisabeth, dat bij het overlijden van haar ouders Arnt van Haeften en Mechtelt van Hemert, haar kinderen zouden erven en niet de kinderen uit een huwelijk van haar vader met een andere vrouw.

De overige kinderen, die worden toegeschreven aan Arnt van Haeften wil ik slechts bij naam noemen, omdat ik er niet van overtuigd ben, dat hun vader daadwerkelijk Arnt van Haeften was. Het gaat om: de zonen Alard, Gijsbert en Gerrit, die kloosterling was, en de dochters Gijsberta en Adriana.

Arnt van Haeften die rond 1475 werd geboren, overleed op 3 december 1558.

 

Tiel, 30 december 2020

==============================================