Genealogisch blog 622

Zwarte handel in schoenen

Ter voorbereiding van een nieuw Genealogisch blog speur ik het Internet af naar informatie, die ik in het verleden mogelijk heb gemist, en naar nieuwe informatie over de personen over wie ik van plan ben te gaan schrijven. Dat was deze keer niet anders. In de voorbereiding van dit Genealogisch blog over Antonius Johannes Welling en zijn vrouw en kinderen vond ik bij Het Utrechts Archief in het Utrechts Nieuwsblad van 9 maart 1944 een artikel, dat mij inspireerde tot dit Genealogisch blog. Over het betreffende artikel uit het Utrechts Nieuwsblad later meer.

Eerst wil ik duidelijk maken wie Antonius Johannes (Anton) Welling en zijn vrouw en kinderen waren. Anton kwam ter wereld in Utrecht op 16 november 1884. De aangifte van zijn geboorte vond twee dagen later plaats. Zijn ouders waren Johannes Welling en Cornelia Meerbeek. Anton werd geboren voordat zijn ouders officieel getrouwd waren. Daarom erkenden zijn ouders de nog 7-jarige jongen bij hun huwelijk op 4 mei 1892.  De voltrekking van het huwelijk van de ouders van Anton zal zonder feestelijkheden plaats gevonden hebben, want vader Johannes was toen werkeloos en de getuigen bij het huwelijk warende bodes van het Gemeentehuis van Utrecht. Anton was, voor zover bekend, het enige kind van Johannes Welling en Cornelia Meerbeek.

Over de jeugd van Anton heb ik (tot nu toe) geen gegevens kunnen vinden. Hij dook weer op in de bronnen op 26 mei 1909, toen hij in Harderwijk in het huwelijksbootje stapte met de 25-jarige Maria Fiegen. Maria is geboren op 9 oktober 1883 in Harderwijk. Zij was een van de tien kinderen van Bernhard Fiegen en Petronella Geurtsen. Ik sluit niet uit, dat Anton en Maria elkaar hebben leren kennen in Harderwijk, waar Anton als militair gelegerd kon zijn.

Na de voltrekking van hun huwelijk trokken Anton en Maria naar Vreeswijk, waar Anton een schoenenzaak begon op de Dorpsstraat. Hij huurde daartoe de winkel met woning op het adres Dorpsstraat 42.

Dorpsstraat, Vreeswijk 1912, 3e huis van links schoenenwinkel van Welling

Op 28 april 1910 werd het eerste kind van Anton en Maria in Utrecht geboren. Dat was dochter Cornelia Petronella. Cornelia trouwde in Vreeswijk op 24 februari 1938 met de uit IJsselstein afkomstige koopman Jan Lodewijk de Boer van 8 oktober 1908. Beiden zijn overleden.

Ook het tweede kind van Anton en Maria was een dochter. Maria Petronella zag het eerste levenslicht in Utrecht op 28 augustus 1911. Zij trouwde met Leonard van Kooten, die ter wereld kwam op 17 mei 1911. Leonard overleed op 14 mei 1979 en Maria Petronella op 22 juni 1988. Beiden zijn begraven op begraafplaats De Hoge Akker in IJsselstein.

Bernardus Johannes heette het derde kind van Anton en Maria. Hij werd geboren op 6 januari 1913 en bereikte slechts de leeftijd van 2 maanden. Het volgende kind, ook een jongen, kreeg dezelfde namen als het reeds overleden zoontje, dus ook Bernardus Johannes. Hij werd geboren op 31 maart 1914. Na zijn huwelijk met Aletta Timmer, dochter van Pieter Timmer en Aaltje Niezen, op 23 oktober 1941 vestigde Bernardus Johannes zich in IJsselstein op de Utrechtscheestraatweg en begon daar, net als zijn vader, een schoenenzaak. Tijdens de oorlog zou hij betrokken raken bij een zaak van zwarte handel met schoenen.

Ook het vijfde kind van Anton en Maria, wederom een dochter, was geen lang leven beschoren. Johanna Antonia kwam ter wereld in september 1915 en overleed al op 11 november 1915.

Johannes was het zesde en jongste kind van Anton en Maria. Hij werd op 17 augustus 1917 in Vreeswijk geboren. De aangifte van zijn geboorte vond drie dagen later plaats. Ook Johannes begon een schoenenzaak. Hij verkocht niet alleen schoenen in zijn zaak aan de Prins Hendriklaan in Vreeswijk, maar hij repareerde ook schoenen. Ook Johannes was tijdens de oorlog, evenals zijn vader, betrokken bij de zwarte handel in schoenen.

Koop winkel en woonhuis

In 1938 ging het Anton met zijn schoenenzaak in Vreeswijk voor de wind. Dat stelde hem in staat om op 25 maart van dat jaar niet alleen het winkelpand met woning, dat hij tot dan toe huurde, te kopen, maar ook het afzonderlijke woonhuis boven de winkel, dat als adres had Dorpsstraat 43. De koopsom bedroeg fl. 2200. De koop werd via notaris A.G. Cool in IJsselstein beklonken.

In maart 1944 waren Anton en zijn beide zoons betrokken bij zwarte handel in schoenen. Wat was het geval? Zoon Bernardus Johannes uit IJsselstein had schoenen op de kop getikt waarvan hij een aantal paar van grossiers had gekocht via de daarvoor bestemde bonnen. De rest had hij zwart ingekocht. De Inspecteur voor de Prijsbeheersing kreeg lucht van de zaak en ging op onderzoek uit. Over de resultaten van dat onderzoek berichtte Het Utrechts Nieuwsblad op 9 maart 1944 op een wijze, die thans erg duidelijk maakt, dat de pers destijds moest schrijven wat de Duitsers welgevallig was. De krant meldde:

“Het interesseerde den schoenenwinkelier B.J. Welling te IJsselstein Utrechtschestraatweg 48 allerminst of hij klanten, die met bonnen en goed geld in zijn winkel verschenen moest teleurstellen. Veel liever deed hij zijn vaderlijken collega te Vreeswijk, Dorpsstraat 42, een ‘genoegen’ door hem 87 paar schoenen voor fl. 45 per paar te verkopen; schoenen die zoonlief gedeeltelijk op bonnen van verschillende grossiers had ontvangen en gedeeltelijk zwart had gekocht. Papa moest er natuurlijk ook wat aan verdienen, deed er 13 paar schoenen uit eigen voorraad bij en verkocht toen de 200 schoenen voor fl. 50 per paar door.  Een ander lid van deze dure familie was zo vriendelijk hierbij zijn bemiddeling te verlenen.”

De Inspecteur voor de Prijsbeheersing was niet misselijk in zijn straffen voor vader Welling en zijn zonen.  De winkel van Bernardus Johannes in IJsselstein werd gesloten voor de duur van drie jaar, hij kreeg een beroepsverbod opgelegd voor dezelfde tijd en hij moest een boete betalen van fl. 800. Vader Anton kreeg een boete van fl. 500 opgelegd en bovendien werden van hem 79 paar schoenen in beslag genomen en verbeurd verklaard. Zoon Johannes mocht drie jaar lang niet handelen in schoenen en lederwaren. Hem werd ook verboden zijn bemiddeling te verlenen bij de handel in schoenen gedurende die tijd en hij kreeg een niet nader genoemde geldboete opgelegd.

Dorpsstraat 42, Vreeswijk de voormalige schoenenwinkel

Gelukkig voor vader en zonen Welling kwam er na ruim een jaar een einde aan de oorlog en konden ze weer normaal hun werk doen. Johannes stopte in 1964 met zijn schoenenzaak. Wanneer Anton en Bernardus Johannes gestopt zijn is mij niet bekend.

Maria Fiegen overleed op 3 mei 1949 rond 17.00 uur. Anton overleefde zijn vrouw iets meer dan 20 jaar. Hij stierf op 28 mei 1969 ’s avonds om 22.15 uur. Hij bereikte de leeftijd van 84 jaar.

Tegenwoordig is het pand Dorpsstraat 42 in Vreeswijk een Rijksmonument. Oudere inwoners van Vreeswijk herinneren zich nog, zo blijkt uit sociale media, dat in het pand de schoenenwinkel van Welling gevestigd was.

 

Tiel, 2 april 2022