Genealogisch blog 511

In de lijkstatie

Gens Nostra, het ledenblad van de Nederlandse Genealogische Vereniging, publiceerde in het eerste nummer van 2021 het artikel “Van Amsterdams weeskind tot Bataviase lijkstatie, Cornelis Chastelein (1657-1714)”. Het artikel was geschreven door Jan-Karel B.H. Kwisthout. In het artikel staat de persoon Cornelis Chastelein centraal.

Cornelis Chastelein werd in Amsterdam geboren en vertrok als wees naar Indië om daar bij de VOC carrière te maken. Hij werd koopman van de VOC en kritisch lid van de Raad van Indië in Batavia. Toen Cornelis in 1714 overleed, was hij zeer vermogend. Daarom vond zijn begrafenis plaats met een lijkstatie die paste bij zijn maatschappelijke positie. In het artikel geeft Kwisthout de gedetailleerde beschrijving weer van de lijkstatie van Cornelis Chastelein, zoals die beschreven stond in het dagregister van het Kasteel Batavia.

Cornelis Chastelein op zijn landgoed Seringsing

Na zijn dood in 1714 liet Cornelis Chastelein zijn landgoederen én kapitaal na aan zijn slaafgemaakten voor een sociaal experiment. De 150 mensen die in slavernij voor hem werkten, kregen na zijn dood niet alleen hun vrijheid maar ook het landgoed Depok in de ommelanden van Batavia en een deel van zijn kapitaal en goederen. Daarmee konden zij samen een landbouwkolonie op christelijke grondslag vormen en in hun eigen onderhoud voorzien. In zijn testament beschreef Chastelein tot in detail hoe de kolonie als gemeenschappelijk bezit moest worden bestuurd en volgens welke leefregels. Cornelis Chastelein was als hoge VOC -beambte op Java in zijn opvattingen over slavernij zijn tijd ver vooruit. Hij kon van het vermogen, dat hij in dienst van de VOC vergaarde, enkele huizen in Batavia en enkele buitenverblijven rond Batavia kopen. Hij hield er onorthodoxe ideeën op na over de werkwijze van de VOC, de positie van de inheemse bevolking en over de ontwikkeling van Ned.-Indië.

In de zomer van 2019 was in het West-Fries Museum in Hoorn een tentoonstelling te zien over de droom van Cornelis Chastelein. De tentoonstelling vertelde het verhaal van de Depokkers in Indië en Nederland van af 1714 tot op de dag van vandaag. Daarbij kwamen actuele thema’s aan de orde als slavernij en het Nederlandse koloniale verleden.

Cornelis Chastelein

Een lijkstatie was destijds de processie waarmee de overledene ten grave werd gedragen. De deelnemers aan zo’n processie gingen gekleed in lange zwarte mantels en zwarte hoeden. De kist van de overledene, overdekt met een zwart kleed, werd op een baar gedragen of op een wagen vervoerd, die getrokken werd door paarden of ossen, die eveneens in het zwart gekleed waren.

Een lijkstatie in Batavia

De maatschappelijke positie van de overledene bepaalde de samenstelling van de lijkstatie. Aan de lijkstatie van Cornelis Chastelein namen niet alleen zo ongeveer alle Nederlandse mannen uit de hogere kringen van Batavia deel, maar ook veel inlandse en Chinese bestuurders en officieren. Opvallend alleen is, dat deze laatste groepen niet met name vermeld staan, in tegenstelling tot de Hollanders.

Als vriend en burgerofficier nam ook Nicolaes van Haeften deel aan de lijkstatie van Cornelis Chastelein. Daar Cornelis Chastelein overleed in 1714 is het niet moeilijk te achterhalen wie genoemde Nicolaes van Haeften was. Dat was niemand anders dan Nicolaes van Haeften, die in 1705 als eerste van de familie Van Haeften zijn geluk in Indië ging beproeven. Zijn vader, die ook Nicolaes heette kon het niet zijn, want die was al in 1711 overleden en die is nooit in Indië geweest. Zijn zoon Nicolaes jr. kon het ook niet zijn, want die was in 1714 nog maar zeven jaar oud.

Nicolaes kwam in 1705 als sergeant op het fluitschip “Abbekerk” naar Ned.-Indië. De Abbekerk, in 1698 gebouwd voor de Kamer van Hoorn van de VOC, vertrok op 10 mei 1705 vanuit Texel en bereikte Batavia op 3 januari 1706. De kapitein van de Abbekerk was Hendrik Som.

Over Nicolaes van Haeften vertelde ik al het een en ander in de Genealogische blogs 397 van 24 oktober 2019 en 400 van 6 november 2019, hier volgt zijn complete levensverhaal. Nicolaes werd in Utrecht geboren op 14 november 1682. Bij zijn doop in de Domkerk was zijn oom Dirck van Bronckhorst getuige. De ouders van Nicolaes waren Nicolaes de Craen van Haeften (1653-1711) en Geertruyd van Bronckhorst (1654-1712). Hoewel Nicolaes wel het Châtillonwapen met kraanvogel voerde, liet hij “de Craen” uit zijn achternaam weg. Nicolaes studeerde rechten in Utrecht.

Wapen familie De Craen van Haeften

Kort na zijn aankomst in Batavia kreeg Nicolaes de aanstelling van kapitein van de westzijdse burgercompagnie (schutters) van Batavia, in welke hoedanigheid hij deelnam aan de lijkstatie van Cornelis Chastelein, met wie hij dus bevriend was. Om zijn brood te verdienen vestigde Nicolaes zich als notaris in Batavia. In 1715 stond hij te boek als secretaris van de schepenbank van de stad. In 1722 nam hij de functie aan van landdrost (bestuursambtenaar) van Batavia. Uit die functie werd hij na twee jaar ontslagen wegens zinneloosheid. Kort daarop kwam er een einde aan zijn leven. In al zijn functies legde Nicolaes zich er vooral op toe de financiële belangen in Indië van Hollanders te behartigen.

Nicolaes was 23 jaar oud, toen hij op 22 juli 1706 in Batavia in het huwelijk trad met de toen 16-jarige Sara Pedel. Sara kwam ter wereld in Batavia op 6 oktober 1689 om 20.30 uur. De volgende dag ontving zij in de Maleise Kerk of Hospitaal Kerk van Batavia het doopsel. Zij was een dochter van Jacobus Pedel (1653-1700) en Johanna Six (1655-1696). Jacobus Pedel, die op Formosa was geboren, had zich als koopman en bestuurder in Indië een groot fortuin vergaard. Hij liet zijn erven een pakket obligaties na ter waarde van fl. 200.000, dat ten goede kwam van Nicolaes en zijn oudste vier zonen.

Nicolaes en Sara kregen zeven kinderen. Hun drie oudste zonen, Nicolaes, Jacob en Cornelis keerden in 1718 terug naar Nederland om daar te gaan studeren. Vierde zoon Johan volgde zijn broers in 1722. Vijfde zoon Daniel overleed op 3-jarige leeftijd in 1719, terwijl oudste dochter Geertruida overleed in 1732, toen ze veertien jaar was. Jongste dochter Johanna van 1720 trad in het huwelijk met Laurens Grothe over wie ik schreef in Genealogisch blog 397 van 24 oktober 2019. Dat huwelijk duurde maar een jaar, omdat Johanna overleed in 1939.

Nicolaes van Haeften overleed in Batavia op 13 augustus 1724 om 18.00 uur. Hij bereikte de leeftijd van 41 jaar. Er is een bron (Adriaan van Haeften in 1840) die ervan uitgaat, dat Nicolaes stierf op 31 januari 1760, maar dat is zeer onwaarschijnlijk. Nicolaes werd op 15 augustus 1724 begraven in de Portugese Kerk in Batavia.

Oude Portugese kerk in Batavia

Nicolaes liet aan zijn zoon Jacob een huis na aan de oostzijde van de Nieuwegracht in Utrecht bij de Quintijnsbrug.

Vier jaar na het overlijden van Nicolaes hertrouwde Sara Pedel met de klerk van Nicolaes, t.w. Nicolaes Crul (ca 1695-1747). Over hem heb ik uitvoerig bericht in Genealogisch blog 400 van 6 november 2019. Aan het leven van Sara Pedel kwam een einde op 1 juli 1751, zij was toen 61 jaar. Haar stoffelijke resten werden op 3 juli tegen de avond ter aarde besteld.

 

Tiel, 13 februari 2021

============================================