Genealogisch blog 526

 

Een der langst levenden

Het recente onderzoek van Wally de Lang heeft aangetoond, dat de meesten van de nog levende Amsterdammers, die bij de razzia’s op 22 en 23 februari 1941 waren opgepakt, niet in concentratiekamp Mauthausen zijn omgekomen, maar als proefkonijnen vergast zijn in Slot Hartheim. Ik schreef daarover in Genealogisch blog 517 van 8 maart jl.

Hartog Walvis, Simon Looper, Willem Raphael, Isaac de Vos en David Zilverberg hielden het in Buchenwald en Mauthausen bijna een jaar vol. Zij behoorden niet tot de proefkonijnen. De eerstgenoemde vier legden het loodje op 3 februari 1942. Als laatste van de Amsterdammers bezweek David Zilverberg op 5 februari 1942 aan de verschrikkingen van het concentratiekamp Mauthausen. Daarmee had de SS voldaan aan de opdracht, die Rauter (1895-1949) c.s. hen gaf na de razzia’s in Amsterdam van 22 en 23 februari 1942: geen van de opgepakte Amsterdammers mocht in leven blijven.

De razzia's van 22 en 23 februari 1941 

Hartog Walvis zag het eerste levenslicht op 2 oktober 1919 in de woning van zijn ouders aan de Joden Houtuinen in Amsterdam. De woning maakte onderdeel uit van een zeer oud en slecht onderhouden pand, waar in de voor- en achterkamers (eigenlijk) te veel bewoners verbleven. De ouders van Hartog waren Philip Walvis (1889-1942) en Elisabeth Leuiken (1894-1942). Philip en Elisabeth vernoemden hun oudste zoon naar diens grootvader van vaderszijde.

Vader Philip verdiende de kost als koopman en als kantoorbediende. Hij was een zoon van Hartog Walvis (1860-1943) en Rosette Beetz (1861-1917).

Afrikanerplein

Na Hartog werden in dezelfde woning aan de Joden Houttuinen nog twee zonen geboren: Roelof op 10 maart 1921 en Abraham op 7 december 1925. Roelof was van beroep typograaf. Terwijl zijn broer Hartog al afgevoerd was naar Duitsland, trouwde Roelof in Amsterdam op oudejaarsdag van 1941 met de Tsjechische Chaja Basch, die geboren werd op 25 oktober 1917 en die eind september 1942 in Auschwitz werd vergast. Over Abraham is mij verder niets bekend.

Toen in 1931 nieuwe woonblokken in de Transvaalbuurt werden opgeleverd, verhuisden Philip, Elisabeth en hun drie zonen daarheen. Ze betrokken de woning op Afrikanerplein 25 eenhoog. De ouders van Elisabeth vestigden zich in de benedenwoning. In de woning aan het Afrikanerplein baarden moeder Elisabeth op 24 juli 1935 haar vierde zoon., die de naam Leendert kreeg,

Hartog Walvis

Op het laatste jaar na heeft Hartog de lagere school gevolgd in de Jodenbuurt, het laatste jaar deed hij, naar alle waarschijnlijkheid, op een school in Amsterdam-Oost. Hartog was een pientere knaap, en mocht dan ook na de lagere school naar de HBS. Die heeft hij niet afgemaakt, want hij ging na het vierde jaar van school. Daarom ontving hij geen diploma. Wel volgde hij nog twee jaar de handelsavondschool.

In maart 1938 moest Hartog gekeurd worden voor de militaire dienst. Hij bleek toen een lengte te hebben van 1.63 m. en een gewicht van 60 kg. Vanwege een maagzweer (opzettelijk?) kreeg hij te horen, dat hij ongeschikt was om ’s lands wapenrok te dragen. Hij kon nu met een gerust hart gaan weken als kantoorbediende bij een bedrijf in babyartikelen. Op een aantal kaarten, die in de Duitse administratie over hem voorkwamen, staat als zijn beroep correspondent vermeld.

Eind jaren ’30 verwierf Hartog zich een marktvergunning. Op de vergunning is niet aangegeven wanneer die werd uitgereikt noch welke goederen Hartog gerechtigd was te verkopen.

Aanvrage paspoort

Begin 1940 deed Hartog bij de Gemeente Amsterdam een aanvrage voor een paspoort. Dat werd aan hem afgegeven op 15 maart 1940, met een geldigheidsduur tot 1945.

Het blijft speculeren waarom Hartog op zondag 23 februari 1941 zich in de buurt bevond waar hij vroeger gewoond had. Bracht hij een bezoek aan vrienden? Wilde hij wat kopen op de zondagse markt op Uilenburg? Zeker is, dat hij op het verkeerde tijdstip op de verkeerde plaats was. Daarom pakten de Duitsers ook hem op bij de razzia’s die gaande waren op het Jonas Daniël Meijerplein, het Waterlooplein en in de Jodenbuurt. Hij was Jood en tussen de 20 en 40 jaar.

Via kamp Schoorl, kwam Hartog als politieke gevangene in concentratiekamp Buchenwald terecht. Hij had gevangenenummer 4328.

Kaart van Hartog Walvis bij de Joodse Raad

Op de kaart die de Joodse Raad van hem aanlegde staat vermeld, dat hij behoorde tot de februarigroep. Zo werden binnen de Joodse Raad de mannen genoemd, die bij de razzia’s van 22 en 23 februari waren gearresteerd. Zoals al aangegeven, was Hartog Walvis een van de laatsten van de februarigroep, die het uiterst wrede regiem van Mauthausen niet konden weerstaan.

Kwam Hartog om in Mauthausen op 3 februari 1942, zijn ouders en drie broers werden allen rond 21 september 1942 in Auschwitz vermoord. Niemand van het gezin van Philip Walvis en Elisabeth Leuiken overleefde de Tweede Wereldoorlog.

 

Tiel, 30 maart 2021

 

 

.