Genealogisch blog 593

David Lopes Cardozo

Afgaande op de gegevens van Joodse families in mijn stambomen kwamen huwelijken tussen Sefardische (Portugese) Joden en Asjkenasische (Oost-Europese) Joden in het verleden niet vaak voor. Men trouwde bij voorkeur binnen de eigen culturele groep. Of dat nog zo is weet ik niet. Het huwelijk van David Lopes Cardozo met Judith Swaab is een voorbeeld van de vermenging van de beide groepen.

Judith Swaab, die de jongste dochter was van Meijer Swaab (1886-1943 en Raatje Gerritse (1871-1939), kwam ter wereld in Amsterdam op 14 februari 1904. Over haar oudere broers Isaac en Nathan vertelde ik al veel in de Genealogische blogs 587 en 589. Na haar schooltijd ging Judith, die doorgaans “Jetty” werd genoemd, aan de slag als kantoorbediende. In die hoedanigheid moet ze haar geliefde David Lopes Cardozo hebben leren kennen. Jetty was nog maar 20 jaar, toen ze in Amsterdam op 28 februari 1924 in het huwelijk stapte met de 22-jarige David Lopes Cardozo. Bij de huwelijkssluiting waren zijn oom Abraham Lopes Cardozo en haar broer Isaac Swaab de getuigen.

Huwelijksakte Lopes Cardozo x Swaab

David Lopes Cardozo, geboren op 20 februari 1902 in Amsterdam, was een zoon van Samuel Lopes Cardozo en Roosje Hamel.  Na de voltrekking van hun huwelijk gingen David en Jetty in Amsterdam Zuid op de Amstellaan op nummer 40 tweehoog wonen. De tegenwoordige naam van de Amstellaan is de Vrijheidslaan. David was al sinds 1922 lid van de kerkeraad van de Portugees-Israëlitische Gemeente in Amsterdam. Hij zou nagenoeg zijn hele leven lid blijven van de kerkeraad.

Op 21 juli 1930 diende het eerste kind van David en Jetty zich aan, een zoon, die zij Raphael noemden met de roepnaam Ralph. Een kleine vijf jaar later werd op 25 mei 1935 tweede zoon Max geboren. Het gezin van David en Jetty heeft, zo lijkt het, tot aan de Tweede Wereldoorlog een vrij zorgeloos bestaand gehad.

Hoe anders werd dat, nadat de Duitsers ons land waren binnengevallen. Vanaf mei 1943 woonde het gezin (gedwongen??)  in de Retiefstraat in Amsterdam Oost in de Jodenbuurt aldaar. Vermoedelijk arresteerden de nazi’s het gezin Lopes Cardozo eind augustus 1943. Zeker is in ieder geval, dat David Lopes Cardozo, zijn echtgenote Judith Lopes Cardozo-Swaab en hun beide zonen Raphael en Max op 29 september 1943 aankwamen in Westerbork en daar onderdak vonden in barak 85.

Kaart Arolsen Archive Judith Lopes Cardozo-Swaab

Omdat ze niet direct op transport moesten naar het Oosten, was Jetty in staat een viertal brieven aan haar broer Nathan in Amsterdam te sturen.

Op de kaarten van zowel David als van Jetty bij het Arolsen Archiv heeft iemand met een zekere verbazing geschreven, dat het gezin Lopes Cardozo op 24 mei 1944 nog in Westerbork was. Ze zouden het er nog tot 4 september 1944 uithouden, bijna een jaar. Waarom ze het zo lang in Westerbork hebben uitgehouden is mij niet bekend. Gedroegen ze zich in de ogen van de nazi’s als modelgezin?

Toch ontkwamen David, Jetty en hun zonen niet aan de gevreesde transporten. Ze moesten 4 september 1944 mee met het laatste transport vanuit Westerbork naar Theresienstadt. Dat transport omvatte meer dan 2000 gevangenen, onder wie de familie Lopes Cardozo. Op 13 september 1944 vertrok het allerlaatste transport met Joden uit Westerbork met bestemming Bergen-Belsen.

Ik neem aan, dat de familie Lopes Cardozo in Theresienstadt niet terecht kwam in het concentratiekamp aldaar, maar in het getto, dat de nazi’s graag presenteerde als de ideale leefomgeving voor vooraanstaande Joden uit West Europa.

Transportkaart naar Theresiënstadt

Voor de nog pas negenjarige Max was de reis naar Theresienstadt wel heel erg zwaar. Door ziekte, uitputting en ondervoeding overleed hij op 27 november 1944. Zijn ouders en broer haalden de bevrijding. Op 3 mei 1945 gaven de nazi’s kamp en getto Theresienstadt over aan het Rode Kruis en vijf dagen later bevrijdden de Russen Theresienstadt officieel. Ruim 850 Nederlandse Joden keerden terug naar huis, onder hen David Lopes Cardozo, echtgenote Jetty Swaab en zoon Raphael Lopes Cardozo. Terug in Amsterdam vonden zij een woning aan het Pretoriusplein op nummer 3 driehoog. Al vrij vlot vond de verhuizing plaats naar de Milletstraat nr. 47 in het geliefde Amsterdam-Zuid.

Na zijn bevrijding werkte David hard aan zijn maatschappelijke carrière. Hij werd directeur van het bedrijf Cometaal Handelsmaatschappij N.V. Deze handel in metalen en chemicaliën richtte hij mede op in 1954. Hij was directeur van het bedrijf tot 1962. In 1967 werd die functie overgenomen door zijn zwager Isaac Swaab (zie genealogisch blog 589). In 1972 ging het bedrijf op in het Caransa-concern, voor welk bedrijf zwager Isaac Swaab al werkte als procuratiehouder.

Bezoek Koninging Juliana aan Portugese Synagoge 26-09-1958 (foto: Beeldbank Amsterdam)

Maar David besteedde zijn aandacht niet alleen aan zijn maatschappelijke loopbaan. Hij zette zich in voor tal van organisaties binnen de Portugees-Israëlitische gemeenschap. Hij hernam direct na de oorlog zijn bestuursactiviteiten binnen het Portugees-Israëlitisch Kerkgenootschap (PIK). In die hoedanigheid was hij nauw betrokken bij het bezoek van Koningin Juliana en Prins Bernhard aan de Portugese Synagoge op 26 september 1958. Hij werd voorgesteld aan het koninklijk paar.

Diezelfde eer viel Jetty twee jaar later ten deel. Zij heeft zich na de bevrijding ingezet voor de Amsterdamse afdeling van Women’s International Zionist Organization (WIZO), eerst als secretaris (vanaf 1954) en later als voorzitter (1966). Doelstelling van WIZO is om kwetsbare groepen binnen de Israëlitische samenleving een beter leven te bieden en gelijke kansen te geven, ongeacht achtergrond of geloofsovertuiging. Daarvoor organiseerde WIZO bridge-drives, muziekvoorstellingen (o.a. opera), cursussen zionisme en tentoonstellingen. In 1960 was WIZO verantwoordelijk voor de fototentoonstelling “Vrouwen van Israël”.

Koningin Juliana bezocht fototentoonstelling "Vrouwen van Israël"

Toen Koningin Juliana de tentoonstelling bezocht werd ze voorgesteld aan Judith Lopes Cardozo-Swaab, secretaris van de afdeling Amsterdam van WIZO.

De West-Duitse Regering wilde na de oorlog via de Nederlandse Regering schadevergoedingen uitkeren aan de Joden. Omdat in Nederland te regelen richtten een aantal Joodse instellingen het samenwerkingsverband Stichting Joodse Kerkgenootschappen en Sociale Organisaties in Nederland voor Schadevergoedingsaangelegenheden, kortweg Jokos, op. In Jokos werkten de volgende organisaties samen:

• Stichting Joods Maatschappelijk Werk - A. Vedder (voorzitter), Ph.A. Sondervan (penningmeester) en G. Taussig (secretaris)
• Nederlands-Israëlietisch Kerkgenootschap - M. van Creveld
• Portugees-Israëlietisch Kerkgenootschap - D. Lopes Cardozo
• Liberaal Joods Kerkgenootschap - E. Juhl
• Stichting Schadeloosstelling Joodse Oorlogsslachtoffers in Nederland - S. Parsser

Het doel van Jokos was:

• ·      Het ten behoeve van natuurlijke en rechtspersonen bevorderen en/of treffen van regelingen ter vergoeding van immateriële en materiële schade, welke gedurende de Duitse bezetting van Nederland door of op last van Duitse instanties tegen in Nederland verblijvende of tot Nederland in relatie staande joden als zodanig of ten aanzien van hun bezittingen zijn genomen.
• ·    Het zonodig uitvoeren der onder a bedoelde regelingen, dan wel het medewerken aan de uitvoering daarvan.

David was ook al snel lid van het bestuur van de Portugese Begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk a/d Amstel. 

275-jarig bestaan Portuigese synagoge, David Lopes Cardoso 2e van rechts

Ter gelegenheid van het 275-jarig bestaan van de Portugees-Israëlitische Synagoge in Amsterdam (David was voorzitter van de herdenkingscommissie) vond op 16 juli 1950 op de Portugese Begraafplaats in Ouderkerk a/d Amstel een herdenkingsdienst plaats die gewijd was aan de nagedachtenis van de weggevoerden. David voerde toen kort het woord en zei:

“Wij allen hebben grote verliezen geleden en er is geen moment, dat wij niet terugdenken aan onze dierbaren. Het is een goed Joodse gewoonte zijn doden te herdenken en het 275-jarig berstaan van onze Esnoga is hiervoor een bijzondere gelegenheid. Toen Chagam Aboab het verzoek tot zijn gemeente richtte tot het bouwen van een nieuwe synagoge was terstond hiervoor een grote geestdrift. Moge het grote verleden van onze gemeente een stimulans zijn voor onze toekomst.”

Portugese Begraaplaats Beth Haim in Ouderkerk a/d Amstel

David was ook voorzitter van de Nederlandse Bond van Doofstommen Verenigingen en van het Portugees-Israëlitisch seminarium. Hij was redacteur en later de feitelijke leider van het maandblad “Habinjan” (De Opbouw), dat bestaan heeft van 1947-1960.

David was ook nog voorzitter van het bestuur van het Portugees-Israëlitisch Ziekenhuis aan de Henri Polaklaan in de Amsterdamse Plantage buurt. In 1951 veranderde de bestemming van het ziekenhuis. David had als lid van de kerkeraad van het Portugees-Israëlitische Kerkgenootschap al in 1949 gepleit voor een Joods ziekenhuis in Amsterdam. Het bestuur van het andere Joodse ziekenhuis “De Joods Invalide” nam hem dat niet in dank af. In het Nieuw Israëlitisch Weekblad werd het conflict uitgevochten. David stuurde een ingezonden stuk naar de krant waarin hij betoogde:

“Het antwoord van het Bestuur van de Joodse Invaliden Uw blad van 8 september naar aanleiding van het ingezonden stuk over de miserabele toestand waarin de verpleegden in de J>I> verkeren, noopt mij, hoewel ongaarne, tot een korte toelichting, aangezien het bestuur van J.I. meent de schuld voor die toestand hoofdzakelijk te moeten afschuiven op de Portugese Gemeente. Dit gebaar is niet fraai en bijzonder onelegant.”

Het Portugees-Israëlitisch Ziekenhuis werd een bejaardenhuis en kreeg de naam Beth Sjalom, ook hiervan was David bestuursvoorzitter. En dat ene Joodse ziekenhuis kwam er in Amsterdam toch. De laatste bestuursfunctie van David was die van lid van het bestuur van het Portugees-Israëlitische Begrafenisgenootschap “Matsebet Aben” in Amsterdam, die al in 1800 was opgericht.

Ten slotte heeft David zich na de oorlog in gezet voor Claims Conference, een internationale, maar niet onomstreden organisatie, die zich bezig hield met de organisatie van schadeloosstellingen van Joodse slachtoffers van het naziregime. Claims Conference spande zich ook in om nog vrij rondlopende nazimisdadigers veroordeeld en achter slot en grendel te krijgen.

De enige nog levende zoon van David Lopes Cardozo en Judith Swaab, Raphael Lopes Cardozo bouwde in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw zijn eigen leven op. Hij trouwde en kreeg zelf kinderen. Hij overleed op 16 januari 1995 in Amsterdam. Volgens de Joodse traditie werden zijn stoffelijke resten reeds de volgende dag ter aarde besteld op Begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk a/d Amstel.

Aan het leven van David Lopes Cardozo zelf kwam, na een ziekbed, een einde op 10 juli 1967. Hij werd op 12 juli 1967 begraven op de Begraafplaats Beth Haim, waarvan hij zelf zo veel jaren voorzitter van het bestuur was geweest.

Kaart graf Judith Lopes Cardozo-Swaab

Ondanks alles wat ze had meegemaakt, bereikte Judith (Jetty) Swaab de respectabele leeftijd van 89 jaar. Zij overleed op 22 augustus 1992. Twee dagen later werd haar lichaam begraven op Beth Haim in Ouderkerk a/d Amstel.

Het is overigens verwonderlijk, dat van zulke vooraanstaande figuren uit de Portugees-Israëlitische gemeenschap als David Lopes Cardozo en zijn vrouw Judith Swaab op Internet geen enkele afbeelding is te vinden. Als ze zo bescheiden waren, dan siert hen dat in hoge mate.

 

Tiel, 19 december 2021