Boschstraat 34, Bergen
op Zoom
De familie Van Loon was een van de oudste joodse families in Bergen op Zoom. Eigenlijk was de naam van de familie “David”, maar toen de Burgerlijke Stand in 1811 werd ingevoerd koos de familie voor de achternaam “Van Loon”, vermoedelijk omdat de familie oorspronkelijk uit Loon op Zand kwam.
Isaac van Loon kwam in Bergen op Zoom ter wereld op 24 oktober 1878. Zijn ouders waren handelaar Andries van Loon (-1923) en Francijna Velleman (1857-1942). Isaac had drie broers en een zus. Na zijn schooltijd ging hij ook in de handel. Hij verdiende de kost als reiziger in textiel. Later vestigde hij zich als winkelier in het pand Boschstraat 34, dat al jaren eigendom was van de familie.
 |
|
Boschstraat in Bergen op Zoom, links pand nr. 34 |
Isaac was 21 jaar oud, toen hij op 25 april 1900 in Rotterdam in het huwelijk trad met de 24-jarige Lena Kinsbergen. Bij de voltrekking van het huwelijk van Isaac en Lena waren Anthonie Eikenhout, Johannes Cornelis Root, Cornelis Veenlant en Gijsbert Vermeulen de getuigen. Lena zag het eerste levenslicht in Zierikzee op 16 september 1875. Haar ouders waren Hermanus Kinsbergen (1813-1889) en Marianne Lipschits (1837-1896). Het huwelijk met Marianne Lipschits was het tweede van Hermanus. Hij was eerder getrouwd met Betje Eliazer. Hermanus was de vader van tien kinderen van wie er drie hun eerste levensjaar niet haalden.
Lena Kinsbergen was al zwanger van hun eerste kind, toen zij trouwde met Isaac van Loon.. Ze noemden hun eerste zoon, die op 20 augustus 1900 geboren werd in Rotterdam, Andries naar de vader van Isaac. Eind jaren ’20 van de vorige eeuw trok Andries naar Amsterdam. Daar trouwde hij met Sefardische Rosa Rodrigues Pereira op 12 maart 1930. Het huwelijk duurde niet lang, want op 2 februari 1937 gingen Andries en Rosa officieel uit elkaar. Andries kwam op 17 april 1943 in barak 87 in Westerbork terecht. Op 27 april 1943 ging hij op transport naar Sobibor waar hij werd vermoord. Rosa Rodrigues Pereira volgde haar ex op 20 juli 1943 naar Sobibor. Drie dagen later werd zij ook vermoord.
Marianna van 16 oktober 1901 was het tweede kind van Isaac van Loon en Lena Kinsbergen. In 1930 was Marianna getuige bij de sluiting van het huwelijk van haar broer Andries en Rosa Rodrigues Pereira. Totdat ze door de Duitsers werd opgepakt werkte Marianna in Amsterdam als dienstbode. Marianna, die haar hele leven ongehuwd is gebleven, werd in Sobibor vergast op 23 juli 1943.
De tweede dochter van Isaac en Lena, Francijna van 29 april 1903, vertrok, zodra dat mogelijk was, naar Amsterdam om daar te gaan werken als verpleegster. Eind jaren ’20 van de vorige eeuw was ze actief in het Gesticht voor Joodse Invaliden. Het gesticht was in 1926 verplaatst van de Nieuwe Keizersgracht naar de Nieuwe Achtergracht.
 |
|
Voormalig Gesticht Joodse Invaliden, Nieuwe Achtergracht |
Vanaf 1929 werkte Francijna in het Ned. Isr. Oude mannen en vrouwen Ziekenhuis in de Nieuwe Kerkstraat op nummer 135. Tijdens de oorlog deed Francijna bij de Amsterdamse politie aangifte van diefstal van haar fiets. Ze overleefde de oorlog en werkte van 1952 tot eind april 1968 in het Binnengasthuis in Amsterdam. In 1967 werd ze op wachtgeld gesteld en in 1968 ging ze met pensioen.
De derde dochter van Isaac van Loon en Lena Kinsbergen was Paulina die op 11 februari 1905 in Breda ter wereld kwam. Helaas was Paulina geen lang leven beschoren, ze overleed op 23 december 1905, ze was toen 10 maanden oud.
 |
|
Graf van Lena Kinsbergen |
In 1923 sloeg het noodlot toe voor Isaac van Loon, toen op 8 juli zijn geliefde Lena overleed. Twee dagen later vond de begrafenis van Lena plaats op de Joodse Begraafplaats aan de Bergsebaan in Bergen op Zoom.
Maar lang heeft Isaac niet in zak en as gezeten, want al op 15 januari 1924 hertrouwde hij in Roosendaal met de Amsterdamse naaister Rosalie Poppelsdorf, die geboren werd op 4 juni 1900. Haar ouders waren Juda Poppelsdorf en Vrouwtje Frank. In Rosalie vond Isaac niet alleen een nieuwe echtgenote, maar ook een zakelijke partner. Isaak, of zoals hij zichzelf noemde Izak, adverteerde geregeld in de plaatselijke kranten onder vermelding van de naam van zijn vrouw, dat in zijn concurrentiehuis de grootste sortering wollen stoffen tegen de laagste prijzen te koop was. Hij spoorde zijn klanten aan nu wollen dekens en andere wollen goederen te kopen, omdat hij voorzag dat de prijzen sterk zouden gaan stijgen. Wekelijks reed Isaac met zijn eigen auto (!) naar het eiland Tholen om daar aan huis af te leveren wat zijn klanten per briefkaart bij hem hadden besteld. De zaken liepen goed.
 |
|
Advertentie van Isaac van Loon |
Niet lang na de voltrekking van hun huwelijk raakte Rosalie zwanger van Isaac. Op 22 oktober 1924 kwam in Bergen op Zoom hun dochter Frieda ter wereld.
Op de hoek van de Boschstraat en de Lindebaan was hotel “De Zwaan” gevestigd. De eigenaar was een fanatieke NSB’ers, die Isaac menigmaal toevoegde:
“Als ze komen, ben jij de eerste.”
Isaac nam dat dreigement zeer serieus. Kort na de Duitse inval in ons land maakte hij zelf op 16 mei 1940 een einde aan zijn leven. Hij besefte vermoedelijk wat hem boven het hoofd hing, toen de Duitsers Nederland bezetten. Twee dagen later werden zijn stoffelijke resten begraven op de Joodse Begraafplaats van Bergen op Zoom.
 |
|
Graf van Isaac van Loon |
Na de dood van haar man heeft Rosa Poppelsdorf nog ongeveer een jaar geprobeerd de zaak voort te zetten. Tevergeefs. Dochter Frieda werd als Joodse de toegang tot school ontzegd. De Duitsers confisqueerden de winkel in de Boschstraat. In 1943 verkochten de Duitsers het pand Boschstraat 34 voor fl. 12.500 aan ene E. Zwaan, zo blijkt uit de zgn. Verkaufsbücher, waarin de bezetters precies bijhielden hoeveel de geconfisqueerde bezittingen van Joden bij verkoop opbrachten.
Toen ze al haar bezittingen kwijt was, vertrok Rosa Poppelsdorf met dochter Frieda naar Amsterdam in de veronderstelling, dat ze daar veiliger was dan in Bergen op Zoom. De kinderen uit het eerste huwelijk van Isaac van Loon zullen moeder en dochter in Amsterdam geholpen hebben, en met name Marianna, die in de Kerkstraat woonde.
Voor dochter Frieda had het verblijf in Amsterdam rampzalige gevolgen. Toen zij op 10 augustus 1942 het Centraal Station binnenging, liep ze rechtstreeks in de fuik van een razzia, die de Duitsers daar hadden opgezet. Ze werd op de trein gezet, die dezelfde avond, na een korte stop in Westerbork, direct doorreed naar Auschwitz. Daar kreeg Frieda van de SS’ers nog enige tijd van leven om als slavin werk te verzetten. Op 30 september 1942 werd ook zij vermoord, ze was pas 17 jaar.
 |
|
Frieda van Loon, foto Joods Monument |
Moeder Rosa overleefde de oorlog, maar ze was haar dochter kwijt. Zij keerde na de bevrijding terug naar Bergen op Zoom. Ze hertrouwde met slager Theodorus van Egeraat, die ook in de Boschstraat woonde, op 16 juli 1946. Theodorus was een zoon van Leonardus van Egeraat en Cornelia van den Boom.
Rosalie Poppelsdorf overleed in Roosendaal op 8 maart 1963. Ze bereikte de leeftijd van 72 jaar.
 |
|
Gedenkteken in Bergen op Zoom |
In Bergen op Zoom is een gedenkteken opgericht voor de Bergse Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Daarop staan ook de namen vermeld van Isaac, Andries en Frieda van Loon. Frieda van Loon wordt ook herdacht op het monument “Schaduwkade” aan de Nieuwe Keizersgracht in Amsterdam.
Tiel, 28 augustus 2022