Genealogisch blog 19

Châtillon

Rudolph de Cocq (ca. 1215-1283) staat in de annalen bekend als “le Coquin”, hetgeen de Franse uitdrukking is voor de schelm of boef, maar ook: diegene, die stad en land verlaat. En dit laatste klopt aardig, want deze Coquin was niemand anders dan ene Raoul de Châtillon. Een niet-erfgerechtigde zoon uit het Noordfranse grafelijke geslacht Châtillon. Zijn ouders waren heersers in de omgeving van Reims en dit gebied behoorde, net als Vlaanderen en de Nederlandse Betuwe tot de invloedssfeer van het Bourgondische rijk.

Raoul de Châtillon had, als vermoedelijk jongere broer, slechts de keuze tussen een kerkelijke carrière, zoals diverse leden van de familie, of elders zijn heil te zoeken en hier te huwen met een adellijke jonge dame met een erfgoed. Dit laatste deed deze Raoul, hij trok vanuit zijn ouderlijke graafschap naar de Betuwe en huwde hier een dochter uit gegoede huize, nl. Aleid van Ochten en later Agnes van Cuyck van Meteren.

Châtillon sur Marne

Naar goed Frans gebruik, hing Raoul (in het Nederlands verbasterd tot Rudolph) de naam van de plaats van vestiging achter die van zijn eigenlijke naam, welke van le Coquin tot de Cocq was verbasterd. Hiermee ontstond de eerste Nederlandse lijn uit een van origine Frans geslacht, namelijk de Cocq van Weerdenburg. Direct of indirect zijn uit dit geslacht dus ongeveer 100 Nederlandse en Belgische families voortgekomen, waarbij lang niet alle een adellijke titel dragen. Naar verluidt trok Rudolph de Cocq naar de Betuwe, omdat hij hier bezittingen langs de Linge bij Rhenoy had geërfd van zijn grootmoeder Jolanda van Henegouwen.

In de loop der jaren werd vaak de voorste (eigenlijk hoofd-) naam weggelaten en bleef er een enkelvoudige naam over, welke met de originele naam ogenschijnlijk geen enkele verbinding meer heeft.

Binnen deze lijn vindt men hier bijvoorbeeld de families de Cocq van Bruchem, de Cocq van Delwijnen, de Cocq van Kerkwyck, de Cocq van Haeften, de Cocq van Neerijnen, de Cocq van Opijnen en de Cocq van Hemert. Uit deze families kwamen weer nieuwe stammen voort, die nog wel een vorm van het Châtillonwapen droegen, maar geen enkele naamsverwantschap lieten herkennen.

Of het bovenstaande historisch helemaal juist is kan betwijfeld worden. Historisch zeker is in ieder geval, dat In 1265 graaf Otto van Gelre, met toestemming van zijn echtgenote Philippa van Saint Pol (verwant aan de Châtillons), een meesterzet deed door een ruil aan te gaan met Rudolf de Cock, een vrij man die in en rond Beesd en Rhenoy een onafhankelijke en machtige positie had. Rudolf verkreeg bij deze ruil van de graaf drie hoven in leen, namelijk Hier, Neerijnen en Opijnen, met tiendrechten en de lage rechtsmacht. De hoge rechtsmacht hield de graaf zelf. In ruil voor deze drie hoven verkreeg de graaf alle goederen van Rudolf de Cock ‘inter Beesd et Lerdamme et inter Leccam et Legenam iacentia’, inclusief hoge en lage rechtsmacht, tienden en Rudolph’s burcht bij Rhenoy.

De originele akte van deze transactie wordt bewaard in het Gelders Archief in Arnhem.

In mijn stamboom van het geslacht van Haeften is genoemde Rudolph de Cocq de stamvader, net als in vele andere genealogieën. In het verleden had ik de afkomst van Raoul de Châtillon, alias Rudolph de Cocq, uitgeplozen en aan mijn stamboom toegevoegd. Niet lang daarna heb ik alle Châtillons uit mijn stamboom verwijderd en in een apart bestand opgeslagen. Ik vond de overgang van het Franse geslacht naar de Nederlandse families in historisch opzicht te onbetrouwbaar.

De afgelopen periode ben ik daar weer van teruggekomen en heb ik de Châtillons weer toegevoegd. Maar niet, na een grondige analyse van mijn stamboom van de Châtillons. Ik ontdekte personen die meer dan één maal voorkwamen. De Châtillons kenden voor mannen eigenlijk maar enkele voornamen: Guy, Gaucher en Hugues (Hugo). Natuurlijk ook wel enkele andere, maar die kwamen niet zo frequent voor. Het was daardoor soms ook moeilijk generaties van elkaar te onderscheiden. Tevens was het erg wennen aan de Franse manier van het gebruik van achternamen, zoals Rudolph de Cocq dat deed. Met hulp van vriend Onno van Haeften is het me gelukt de Châtillons keurig in kaart te brengen. Opeens gaat mijn stamboom daardoor terug van 1265 tot ca. 800.

Rudolph de Cocq, stamvader van het geslacht Van Haeften

Waarom zijn de Châtillons weer aan mijn stamboom toegevoegd?, is een voor de hand liggende vraag. Het antwoord is simpel. Hoewel ik nog steeds mijn twijfels heb over de historische juistheid van de verbinding tussen het geslacht Van Haeften en de Châtillons, heb ik die toch aan mijn stamboom toegevoegd om gelijke tred te houden met grote stambomen uit vroeger tijden. Die vermeldden de Châtillons niet voor niets. En overeind blijft, dat de stamboom van het geslacht Van Haeften voor mij begint bij Rudolph de Cocq. Of moet ik zeggen bij diens achterkleinzoon.

De Châtillons waren afkomstig uit het dorp Châtillon sur Marne in de Champagne, ten Zuidwesten van Reims. Tal van ridders uit dit geslacht namen deel aan de kuistochten en vochten (en sneuvelden soms) in Palestina tegen de Islamitische barbaren. In 926 liet Hervé de Châtillon (900-990) het eerste kasteel van steen in het dorp bouwen. In 1088 werd zijn kleinzoon Eudes (1035-1099) in Rome gekozen tot Paus Urbanus II. Hugues de Châtillon (805-844) is de eerste Châtillon in mijn stamboom.

Châtillonwapen bij het standbeeld van Paus Urbanus II in Châtillon sur Marne

Voor velen is laatstgenoemde Hugues één van de talrijke nazaten van Karel de Grote (742-814). Ik ga daarin niet mee. Het is voor menigeen wellicht interessant te kunnen zeggen een nazaat van Karel de Grote te zijn, die talloze buitenechtelijke kinderen zou hebben. Het komt mij voor, dat hier de wens de vader van de gedachte is. Als al die mensen, die dat beweren, van Karel de Grote zouden afstammen, dan zou hij vele malen meer bezig geweest zijn met het bedrijven van de liefde dan het besturen van zijn immense Frankische Rijk.

Rudolph de Cocq nam het wapen van zijn familie mee uit Frankrijk en gebruikte dat ook hier. De vele kinderen en kleinkinderen van Rudolph verspreiden het wapen over vele families. Met die families werd het wapen tevens verspreid over veel gebieden. Van een familiewapen werd het Châtillonwapen een streekwapen. Tot op de dag van vandaag voeren nog diverse (voormalige) gemeenten een wapen, dat afgeleid is van het Châtillonwapen.

Tiel, 21-02-2016