Genealogisch blog 24

Verbond der Edelen

De Tachtigjarige Oorlog, die in 1568 uitbrak, is aan velen van het Betuwse geslacht Van Haeften niet onopgemerkt voorbij gegaan. Voor de uitbraak van de opstand tegen de Spanjaarden hadden veel familieleden zich al aangesloten bij de reformatie en bij Willem van Oranje, die het opkomende verzet tegen de Spaanse koningen leidde. Een enkele Van Haeften bleef aanhanger van de Roomse godsdienst, zoals de moeder van de hierna genoemde Dirck. Deze Van Haeftens bleven over het algemeen trouw aan Karel V en zijn opvolgers Philips II.

In de aanloop naar de Tachtigjarige Oorlog verenigden zo’n 200 edelen zich in het zogenaamde Verbond der Edelen met als doel de Inquisitie en de maatregelen tegen de ketters te verzachten. De ketters waren de aanhangers van de Reformatie. Veel edelen zagen in het Verbond ook een manier om hun verloren gegane invloed te herstellen. Het Verbond stond in nauw contact met prins Willem van Oranje via diens broer Lodewijk van Nassau.

Met zekerheid weten we, dat Dirck van Haeften (1530-1578) en zijn verre neef Frans van Haeften (†1573) sinds 1566 lid waren van het Verbond der Edelen. Ook Dircks zwager, Alexander van IJsselsteyn, was lid. Diens zus Anna was de tweede vrouw van de prins. Frans van Haeften was van de partij, toen de edelen op 5 april 1566 hun Smeekschrift aanboden aan landvoogdes Margaretha van Parma. 

Aanbieding van het Smeekschrift aan Landvoogdes, Margaretha van Parma, 

door Famiano Strada (1572-1649); Pierre Du Ryer (ca.1606-1658). Gravure door: L. Causé

Het waren echter niet alleen Dirck en Frans die het tegen de Spanjaarden opnamen. Ook Diederick van Haeften (1547-1610), echtgenoot van Elsabe van Dorth, was de “Staatse Zaak” toegedaan.

In 1568 daagde Alva zowel Dirck als Frans van Haeften voor zijn beruchte rechtbank in Antwerpen. Ze kwamen beiden niet opdagen, werden bij verstek veroordeeld tot verbanning en vluchtten het land uit, vrijwel zeker naar Duitsland, waar ze in contact stonden met Willem van Oranje. Frans overleed in 1573. Dirck echter was in 1572 weer terug in de Lage Landen en veroverde met een klein legertje Zaltbommel op de Spanjaarden op 31 juli van dat jaar. Net als zijn grootvader Dirck in 1511 de Bourgondiërs verraste met een schip met rijshout, verschalkte Dirck de Spaanse stadswacht met een wagen vol hooi. Daardoor behoorde Zaltbommel, samen met Buren, tot de eerste twee steden in Gelderland, die de zijde van de Prins van Oranje kozen. Als dank benoemde de Prins Dirck tot gouverneur van de stad. Met mooie beloften probeerde Alva nog Dirk over te halen de Spaanse zijde te kiezen. Tevergeefs.

Herdenkingsbord inname van Zaltbommel door Dirck van Haeften

In april 1574 raakte Dirck gewond aan zijn been, toen hij Kasteel Waardenburg op de Spanjaarden veroverde. In juni van dat jaar begonnen de Spanjaarden aan een beleg van Zaltbommel, dat tot oktober zou duren, toen de Spanjaarden, gedwongen door het hoge water, het beleg opbraken. Uit onvrede met de hoge kosten, die Zaltbommel voor het garnizoen van de Prins moest ophoesten, legde Dirck zijn functie van gouverneur in 1577 neer. Dirck Vijgh werd zijn opvolger. Een jaar later overleed Dirck van Haeften. Bij de herdenking van de verovering van Zaltbommel door Dirck van Haeften in 1922 werd een speciaal bord gemaakt.

Kasteel Verwolde rond 1600

In de Achterhoek was Diederick van Haeften betrokken bij de strijd tegen de Spanjaarden. Hij had in 1565, na de dood van zijn vader Allard, nog als onmondige jongeman het pas herbouwde Kasteel Verwolde in eigendom gekregen. In 1583 nemen de Spanjaarden het kasteel in en verwoestten het grotendeels. Diederick werd gevangen genomen en naar Steenwijk afgevoerd. In 1584 vaardigde Koning Philips II van Spanje een generaal pardon uit voor de burgers van Zutphen, maar een aantal van hen werd hiervan uitgesloten, onder wie Diederick van Haeften, heer van Verwolde, en zijn schoonvader Seino van Dorth (1536-1605) en nog 16 andere edelen. In 1585 kwam Diederick weer op vrije voeten door een uitruil van gevangenen. Vanaf dat moment heeft Diederick zich niet meer met de politiek ingelaten. Hij besteedde al zijn aandacht aan het beheer en vergroten van zijn bezittingen. Diederick overleed in 1610 en werd in de kerk van Lochem begraven.

Het verhaal gaat, dat een aantal leden van de familie van Haeften uit Meteren niet hun eigen achternaam gebruikten in het begin van de Tachtigjarige Oorlog uit angst voor Spaanse represailles. Zij lieten zich ‘De Craen’ noemen naar Jan de Craen van Haeften, schepen van Meteren, die ervoor koos de achternaam van zijn moeder te koppelen aan zijn eigen achternaam. Pas toen het gevaar voor Spaanse vervolging geweken was, gebruikte Johan Jansz weer openlijk de achternaam ‘De Craen van Haeften’. Harde bewijzen hiervoor zijn er jammer genoeg niet.

De moeder van Johan Jansz was Ariken van Haeften, een bastaard dochter van Johan van Haeften (1530-1574). Johan Jansz verliet Meteren en vestigde zich in Utrecht. Tot zijn nazaten behoren de huidige adellijke en niet-adellijke families Van Haeften en de familie De Craen van Haeften.

Tiel, 28-02-2016