Genealogisch blog 13

Swaab

Ik kwam mijn (achter)neef Jules Welling voor het eerst tegen op de site Community Joods Monument. Een monument voor de Joden die in de Tweede Wereldoorlog waren omgekomen door toedoen van de Duitsers. Ik wist, dat in onze familie Joden voorkwamen, want een broer van mijn grootvader was getrouwd met de Joodse Betje Swaab. Ik wist ook, dat er geen directe familieleden gedurende de oorlog omgekomen waren, maar dat kon bij Jules en zijn familie wel eens anders liggen. Ik plaatste op de site Community Joods Monument een voorzichtig geformuleerd bericht voor Jules. Binnen een uur had ik antwoord. Jules was zeer verbaasd, maar ook enorm verheugd, dat hij nog familie had. Hij wist niet beter dan dat zijn broer zijn enige familie was. En natuurlijk wilde hij meer over de familie weten.

Na een paar e-mailtjes volgde een afspraak. Een gepland bezoek aan Tiel van een paar uur, liep uit tot een geëmotioneerd samenzijn van vele uren. Jules bleek nog heel veel familie te hebben. Hij wist dat niet. Volgens hem was zijn moeder de enige Jodin die de oorlog overleefd had. Uit een enveloppe haalde hij de Davidster die Sara Fransman, zijn moeder, gedragen had en legde die op tafel. “Van mijn moederskant zijn ze allemaal door de schoorsteen gegaan”, zei hij met enig cynisme. Hij zou zijn broer en kinderen ervan in kennis stellen, dat ze familie hadden!

Davidster van Sara Fransman

Bij één van onze volgende contacten vroeg Jules mij of ik voor hem de familie van zijn oma, de familie Swaab dus, en de familie van zijn moeder, de familie Fransman, in kaart wilde brengen. Een interessante genealogische uitdaging. Ik begon met de familie Fransman. De moeder van Jules was de enge die de oorlog overleefde. Haar broers en zus, die niet vóór de oorlog waren overleden, kwamen allemaal om in Auschwitz of Sobibor, evenals al hun kinderen. Verder was de familie Fransman tot rond 1800 snel in kaart gebracht.

Daarna volgde de familie Swaab, de familie van de oma van Jules. Betje Swaab kwam op 26 oktober 1876 in Steenwijk op de wereld. Ze was het tweede van de elf kinderen van Aäron Meijer Swaab en Joli Wery. Alle kinderen waren in een andere plaats geboren, omdat Aäron Meijer Swaab en Joli Wery rondtrekkende artiesten waren, die hun kunsten vertoonden op kermissen en in het circus. Joli Wery had een beroemd paardennummer.

Joli Wery met haar paardennummer

Tijdens mijn zoektocht naar voorouders van Betje Swaab kreeg ik te maken met de Joodse manier van naamgeving. Toen een achternaam nog niet wettelijk verplicht was, werden kinderen achtereenvolgens naar hun vader, grootvader, overgrootvader en soms zelfs bedovergrootvader genoemd. De meisjes ook. Vandaar de soms ellenlange voornamen bij Joden vroeger. Al die namen dienden nergens anders voor dan nauwkeurig te bepalen over welke persoon het ging.

De familie van Betje gebruikte al sinds de 16^e eeuw de achternaam Swaab, een toponiem om duidelijk te maken, dat de familie oorspronkelijk uit Schwabenland in Z.O. Duitsland afkomstig is. Meestal tref je de achternaam Swaab aan, maar ook alle denkbare andere schrijfwijzen (zoals Zwaaf, Schwaap, e.d.) zijn te vinden, waardoor families, die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben toch gemeenschappelijke voorouders hebben. Toen achternamen wettelijk verplicht werden, kozen veel aangetrouwde families soms de wonderlijkste namen, maar ook de bekende Joodse namen. Zeker aan de kant van de familie van Betje, rondtrekkende artiesten, gebeurde het vaak, dat verschillende families diverse keren door een huwelijk met elkaar verbonden werden.

Betje trouwde in 1902 met Dirk Welling, de broer van mijn grootvader. Niet lang daarna werd het paar uitbater van het stadcafé “In den Groote Slok” op de hoek van Zevenhuizen en Langestraat in Amersfoort. In 1914 kwam het café in het nieuws, omdat Betje en Dirk, ondanks een verbod, sterke drank verkochten aan gemobiliseerde soldaten. De politie sloot het café geruime tijd. In 1915 was het etablissement weer open, want de Gemeente had een nieuwe drankvergunning verleend.

1914, Sluiting van In de Groote Slok, Betje Swaab staat met twee van haar kinderen voor het café, haar man Dirk Welling hangt boven uit het raam

Het zoeken naar de voorouders van Betje was leerzaam en leuk. Dat werd anders, toen ik vooruit ging kijken en trachtte de generaties na 1900 in kaart te brengen. Steeds kwamen als plaatsen van overlijden Auschwitz en Sobibor naar voren. De eerste paar noteerde ik zonder erbij na te denken wat er met die mensen gebeurd kon zijn. Maar bij de volgende tien en de daarop volgende tien lukte dat niet meer. Op een enkeling na, die mazzel had, hebben de Nazi’s twee complete generaties van de familie Swaab uitgeroeid, zonder aanziens des persoons.

Betje lieten de Nazi’s met rust. Zij was getrouwd met een katholieke man. Ook haar twee zoons en haar twee dochters kwamen de oorlog goed door. Betje overleed in Amsterdam in haar woning vlak naast Carré op 4 mei 1944. Haar man, ome Dirk zoals mijn grootvader hem noemde, bleef nog een tijdje aan de Amstel wonen, voordat hij verhuisde naar het oudenmannenhuis aan de Roetestraat.

Tiel, 09-02-2016