Genealogisch blog 229

Drie generaties artsen en een apotheker

Vrijwel iedereen weet, dat Dick Swaab (1944) neurobioloog en een vermaard hersenonderzoeker is. Hij is vooral bekend geworden door zijn onderzoek en ontdekkingen op het gebied van de hersenanatomie en -fysiologie, met name de invloed die allerlei hormonale en (bio)chemische factoren in de baarmoeder al op de hersenontwikkeling hebben. Omdat het een onderwerp betreft waar de politieke ideologie van het tijdsgewricht vaak niet overeenstemde met de wetenschappelijke bevindingen (bijvoorbeeld structurele en functionele verschillen tussen de hersenen van vrouwen en mannen, of verschillen in de hersenen van homoseksuele mensen vergeleken met de hersenen van niet-homoseksuele seksegenoten), is Swaab vaak in het nieuws geweest. Met zijn boek “Wij zijn ons brein” maakte hij zijn wetenschappelijke bevindingen toegankelijk voor het grote publiek. Zijn boek is tenminste in 15 landen uitgebracht.

De familienaam Swaab heeft een aardrijkskundige oorsprong. In de 17^e eeuw woonden nog maar enkele gezinnen in Amsterdam met de familienaam Swaab of een variant daarvan. Oorspronkelijk is de familie afkomstig uit Schwabenland, een gebied in Zuid Duitsland tussen Baden-Württemberg en Beieren en vernoemd naar een Germaanse stam.

Wij zijn ons brein

Dick Swaab promoveerde in 1970 tot doctor in de geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1972 slaagde voor het artsenexamen. Hij was van 1979-1987 buitengewoon hoogleraar neurobiologie. Hij was ook hoogleraar aan de Universiteit van Hangzhou in China en van 1987-2009 hoogleraar neurobiologie aan de faculteit der geneeskunde van de Amsterdamse Universiteit. Hij was bovendien jarenlang directeur van het Herseninstituut. In 2009 ging hij met emeritaat.

Dick Swaab was er als jongeman aan gewend, dat er in de huiselijke kring veel over medische zaken werd gesproken. Zijn vader, Leo Isaac Swaab (1908-1997), was gyneacoloog en zijn moeder, Ans Smit, werkte tijdens de Tweede Wereldoorlog als verpleegster in het Anthonie van Leeuwenhoekziekenhuis. Leo en Ans traden op 5 maart 1941 in Amsterdam in het huwelijk. Ze kregen drie kinderen, naast Dick nog een zoon en een dochter.

Ruim een jaar na zijn huwelijk, nl. op 15 mei 1942 promoveerde Leo tot doctor in de geneeskunde op het proefschrift “Bijdrage tot de therapie van het carcinoma vulvae”. Op last van de Duitsers vond de promotie plaats in de senaatskamer van de universiteit, want de bezetters hadden de aula van de Universiteit van Amsterdam tot verboden gebied voor Joden verklaard.

Bij zijn overlijden in 1997 schreef W.J. Honnebier een In Memoriam in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde:

“Na zijn studie geneeskunde kreeg Swaab zijn opleiding als vrouwenarts bij Van Rooy en Van Bouwdijk Bastiaanse in het Wilhelmina Gasthuis. Hij leek voorbestemd voor een onbekommerde carrière. Daarbij paste de studiereis die hij in 1939 maakte naar de vooraanstaande klinieken in de VS. In december 1939 keerde hij via Italië naar Holland terug. Plichtsgevoel – er was een speciale functie voor hem gecreëerd in Nederland – alsmede zorg voor zijn familie deden hem terugkeren. Zijn Amerikaanse ervaringen werden in 1941 in het Tijdschrift gepubliceerd. Hoewel de Duitsers hem niet veel tijd lieten, lukte het hem nog op 15 mei 1942 te promoveren. Dit gebeurde in de senaatskamer; de aula was voor joden verboden. Naast de familie waren zes toehoorders toegestaan. Swaab en zijn paranimfen waren in onberispelijk rokkostuum met davidster gekleed. Dankzij de immense zorgen van Ans, zijn niet-joodse vrouw, en verklaringen van A.de Froe en C.U.Ariëns Kappers overleefde Swaab de oorlogsjaren. Zijn enige broer en diens vrouw werden in Auschwitz vermoord. Als onderduiker bleef hij andere ondergedoken patiënten helpen, hetgeen hem een keer bijna noodlottig werd. In deze periode ontstond zijn grote passie voor de behandeling van infertiliteit, speciaal van de man; tot die tijd een vrijwel onontgonnen gebied. Reeds in mei 1945 had hij zijn eerste artikel over ‘De steriliteit bij de man’ voor het Tijdschrift geschreven.”

Ondanks enorme tegenwerking begon Swaab in 1951 al met donorinseminatie, een spermabank bestond nog niet, tien jaar later stond hij aan de wig van de pil. Swaab achtte strikte geheimhouding van het grootste belang bij donorinseminatie. Niemand mocht bij donorinseminatie weten, dat de echtgenoot niet de biologische vader was. Dat was, volgens Swaab, voor iedereen het beste. Pas sinds 2004 is de registratie van de donorgegevens in Nederland verplicht.

 

Leo Isaac Swaab

Een van de kinderen, die verwekt zijn in de praktijk van Leo Swaab met behulp van een anonieme zaaddonor, wilde in 2016 na 43 jaar weten wie haar biologische vader was. Ze benaderde zoon Dick, maar die liet haar direct weten, dat de documentatie van zijn vader geheel was verbrand. De oerwens te weten wie haar vader was heeft echter nog niet tot resultaat geleid. Voor de ca. 750 donorkinderen, die (nog) niet de mogelijkheid hebben hun biologische vader te achterhalen, was de zinsnede die Leo Swaab in 1967 in zijn oratie uitsprak over zijn vader wel wrang:

“Ik denk aan U: mijn eerste leermeester, mijn beste vriend, mijn vader. Door U gevormd inderdaad naar lichaam en ziel mis ik Uw aanwezigheid zeer.”

Leo was de jongste zoon van Benjamin Swaab (1874-1960) en Sara Sealtiel (1875-1958). Zijn oudere broer en schoonzus overleefden de oorlog niet. Benjamin Swaab was een veelgeprezen huisarts in Amsterdam, die in 1901 promoveerde op het proefschrift “Natuurlijke ventilatie in kleine woonvertrekken in Amsterdam”. De slechte woonomstandigheden van veel Amsterdammers gingen hem aan het hart. Als huisarts “deed” Benjamin veel bevallingen. Bijna alle kinderen Swaab, en dat weren er heel wat in de periode dat Benjamin zijn praktijk uitoefende, zijn door hem op de wereld gezet.

Benjamin Swaab en Sara Sealtiel bij hun 55-jarig huwelijk

Benjamin is vele jaren voorzitter geweest van de Amsterdamse roeivereniging Poseidon. Doordat de vereniging geen ballotage kende had de club veel Joodse leden, die bij andere roeiverenigingen geweigerd werden. Het was de verdienste van Benjamin, dat Poseidon een nieuw clubhuis kreeg aan de Amstel recht tegenover het voormalige Gemeentearchief. Toen hij zijn voorzitterschap neerlegde, werd Benjamin benoemd tot erelid van Poseidon.

Benjamin was het vijfde kind van de welvarende diamantslijper Juda Swaab (1834-1886) en Sara Beekman (1837-1912). Juda en Sara, die lange tijd op de Geldersekade in Amsterdam woonden, kregen na Benjamin nog drie kinderen. Hun jongste zoon, Eliazer Juda (1877-1932), studeerde ook aan de universiteit van Amsterdam en promoveerde daar op het proefschrift “Gegevens en bijdrage tot de kennis van yoghurt”. Na zijn studie werd Elie apotheker in de Amstelstraat bij de Blauwebrug. Hij ontwikkelde een nieuwe receptuur voor een smeersel voor de gevoelige huid. Het naar hem vernoemde merk Dr. Swaab bestaat nog steeds. Het merk, Dr. E.J. Swaab, heeft specifieke producten voor lip-, hand- en huidverzorging, die onder meer te koop zijn bij Etos, Kruidvat en De Tuinen.

Eliazer Swaab

Ook Eliazer was een enthousiast roeier. Hij kwam om het leven, omdat zijn roeiboot omsloeg vlak voor zijn woning aan de Amstel. Hij liet zijn vrouw, Dorothea Fruitman (1882-1955) en drie zonen na. Drie van de acht kinderen van Juda Swaab en Sara Beekman emigreerden naar de VS. Dochter Maria was het enige slachtoffer uit het gezin van de Holocaust.

Tiel, 10 oktober 2017