Genealogisch blog 373

Burgemeester 2

Jonkvrouw Petronella Adriana (Petronella) van Haeften was het enige kind van Schout bij nacht Adriaan Constant van Haeften (1830-1894) en Johanna Boudewina Boot (1840-1868). Zij werd geboren in Amsterdam op 28 april 1868 ’s nachts om 02.00 uur. Ruim een maand later, t.w. op 31 mei 1868, werd ze gedoopt in de Amstelkerk in de hoofdstad. Haar bevalling moet zwaar zijn geweest voor haar moeder, want die overleed op 17 augustus 1868. Vader Adriaan Constant is daarna nooit hertrouwd. Over de jeugd van Petronella is verder niets bekend.

Petronella Adriana van Haeften

Het lijkt aannemelijk, dat Petronella haar toekomstige echtgenoot in Vlissingen heeft leren kennen, toen ze mee was met haar vader op een zakenreis naar een onderdeel van de marine aldaar. Haar toekomstige echtgenoot was Henri Paul Jules (Henri) Tutein Nolthenius, die sinds 1888 burgemeester was van Vlissingen. Petronella en Henri traden in het huwelijk in ’s Gravenhage op 25 april 1889. Daarbij waren als getuigen aanwezig haar ooms Cornelis Hendrik Boudewijn Boot en Jacob Leonard Alexander van Haeften. Henri is geboren in Deventer op 9 maart 1861 als jongste zoon van Peter Marius Tutein Nolthenius, die burgemeester was van Apeldoorn van 1864 tot 1872, en Jeanne Fetmenger.

Henri sleet zijn jonge jaren grotendeels in Apeldoorn. Hij volgde de HBS in Deventer en de kostschool Groot Bijstervelt in Oirschot. Na een paar buitenlandse reizen, meldde hij zich in 1877 aan als Adelborst bij de Koninklijke Marine. Tijdens een zeereis op de Middellandse Zee in 1884 brak hij een been. Daar dit been stijf bleef, vroeg Henri eervol ontslag aan, wat hem werd verleend. Weer aan land ging hij werken op de gemeentesecretarie van Ede en daarna op het Provinciehuis in Zwolle. In 1888 werd hij op 27-jarige leeftijd burgemeester van Vlissingen.

In Vlissingen werden vier van de zeven kinderen van Petronella en Henri geboren, twee dochters en twee levenloos geboren kinderen. De ambtsperiode van Henri in Vlissingen kan vooral gezien worden als opmaat voor zijn burgemeesterschap in Apeldoorn. Maar datzelfde geldt ook voor Petronella als burgemeestersvrouw.

In 1897 verhuisden Henri en Petronella naar Apeldoorn, waar Henri als nieuwe burgemeester werd benoemd. Ze kochten het huis dat architect Cornelis Marinus Gardenier (1856-1936) gebouwd had aan het Wilhelminapark op nr. 7.

Wilhelminapark 7, Apeldoorn

Bij Henri en Petronella woonden niet alleen hun kinderen, maar ook een koetsier, een gouvernante en een paar dienstbodes. In Apeldoorn werd het gezin Tutein Nolthenius-Van Haeften nog uitgebreid met twee zonen (1902 en overleden in 1905, en 1904) en een dochter (1908), de later bekende beeldend kunstenaar Hannie Tutein Nolthenius.

Een van de eerste zaken die Henri als burgemeester van Apeldoorn oppakte was de vergroting van het raadhuis, dat uit 1842 dateerde. Koningin Wilhelmina, zojuist aangetreden, bracht in 1898 samen met haar moeder regentes Emma een officieel inhuldigingsbezoek aan Apeldoorn. Op initiatief van Petronella, als vrouw van de burgemeester, was daartoe een feestcomité in het leven geroepen. Het comité kwam verschillende malen bijeen om de voorbereiding van de feestelijkheden in goede banen te leiden.

Op het fraai versierde station van Apeldoorn werden koningin Wilhelmina en haar moeder op 30 september 1898 opgewacht door burgemeester Henri Tutein Nolthenius, de wethouders en de gemeentesecretaris. Na een kort welkomstwoord door haar man bood Petronella, samen mevrouw Molerus-Phaff, de vrouw van een van de wethouders, de beide vorstinnen bloemen aan. De festiviteiten gingen op 1 oktober 1898 verder met het aanbieden van een oorkonde aan de nieuwe koningin door de Apeldoornse jeugd namens alle inwoners van de stad. Voor Henri was dit niet het eerste contact met het Koninklijk Huis. In 1879 had hij Koning Willem III al een keer ontmoet in Amsterdam. 

1898 Aankomst Koningin Wilhelmina in Apeldoorn (foto CODA Archief)

Henri had een grote historische belangstelling. Dat bleek niet alleen uit het feit, dat hij bestuurslid was van de historische vereniging Felua, tegenwoordig VOA geheten, maar ook uit het feit dat hij, aan de hand van de genealogie die Petrus Adrianus van Haeften in 1841 had gemaakt, een complete genealogie van de familie Van Haeften heeft opgesteld.

Tijdens de ambtstermijn van burgemeester Henri Tutein Nolthenius groeide het aantal inwoners van Apeldoorn sterk. Dat vereiste aanpassing van het gemeentelijke apparaat en van de politie. Geld verslindende processen, die de burgemeester op veel kritiek kwamen te staan. Maar Henri wist dat de reorganisaties absoluut noodzakelijk waren. Vooral de reorganisatie en uitbreiding van de politie leidden tot tegenwerking door de gemeenteraad, die weigerde de vereiste middelen ter beschikking te stellen. Door een tussentijdse wijziging in de samenstelling van de gemeenteraad werd het betreffende voorstel van Henri uiteindelijk aangenomen.

Henri voerde een positief sociaal beleid in Apeldoorn met als gevolg een grote verbetering van de ziekenzorg in de stad. Op den duur kostte het heel veel moeite om geld voor armenzorg bij elkaar te krijgen. Rond Apeldoorn poogde de gemeente de landbouw te stimuleren. Op het gebied van toerisme nam de gemeente, onder aanvoering van Henri, nadrukkelijk het voortouw. Apeldoorn werd in de markt gezet als een gezonde gemeente met veel bossen en een prima centrale ligging. De welgestelden wisten daardoor hun weg naar Apeldoorn te vinden. In het kielzog daarvan ontstonden er in de nabije omgeving van Apeldoorn diverse herstellingsoorden.

1901 werd een belangrijk jaar voor zowel Henri als voor Petronella. Toen bekend werd, dat Koningin Wilhelmina in februari van dat jaar zou gaan trouwen met Prins Hendrik Mecklenburg-Schwerin, nam Henri het initiatief om voor het bruidspaar een monument op te richten in de vorm van een naald vlakbij Paleis Het Loo op het kruispunt van een aantal zichtassen.  Het monument zou tevens een eerbetoon aan de moeder van Wilhelmina zijn. Het ontwerp van de 17 m. hoge obelisk is van stadsarchitect Gerrit de Zeeuw. Ter bekostiging van het monument werd onder de Apeldoornse bevolking geld ingezameld, in totaal fl. 3518,375. Omdat het monument niet gereed was op de trouwdag van Wilhelmina en Hendrik, 7 februari 1901, werd op die datum in de voet van het monument al vast een koker geplaatst met een oorkonde, munten en postzegels uit die tijd.

Op 9 maart 1901 onthulde Koningin Wilhelmina, op verzoek van de burgemeester, het monument met een druk op de knop, waardoor, onder luid applaus, het omhulsel zakte en de naald zichtbaar werd.. In de voet daarvan was een plaquette aangebracht met de tekst:

“Gesticht door de Ingezetenen der Gemeente Apeldoorn als eene dankbare hulde aan de doorluchtige ouders van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina”.

Op twee medaillons, vervaardigd door kunstenaar Pieter Puype (1874-1942) staan de portretten van Koningin Wilhelmina en haar moeder Koningin-Regentes Emma. Henri, die de Zeeuw Puype in Vlissingen had leren kennen als een veelbelovend kunstenaar, haalde hem, met een aanstelling als leraar tekenen en boetseren aan de ook in 1901 opgerichte Ambachtsschool, over zich in Apeldoorn te vestigen. Henri had zich enorm ingezet voor de oprichting van deze school, waaraan Puype les bleef geven tot zijn pensionering.

Feestelijke onthulling van de naald op 9 maart 1901, (foto VOA)

Ook voor Petronella waren de feestelijkheden rond de onthulling van het monument een belangwekkende gebeurtenis. Het Apeldoorns Mannenkoor, waarvan Petronella beschermvrouwe was en dat bij die gelegenheid optrad, zong een lied waarvan Petronella de tekst had geschreven. De titel luidde “Bede”.

“God onzer Vaadren! Tot wien wij thans smeeken

Zegen Gij steeds ons trouw verbond!

Geef ons de kracht, die trouw nooit te breken,

Blijf onze hoop op U gegrond

Zie op ons Neêrland, in genade neder

Zegen ons dierbaar Vorstenpaar!

Gij weet het Heer! Wij minnen hen zoo teeder

Steun hen! Met U dreigt geen gevaar.”

Op 30 april 2009 kwam de Apeldoornse naald op een trieste wijze in het nieuws, toen K.T. met zijn auto tegen de naald reed in een poging een aanslag te plegen op het koninklijk gezelschap, dat die dag in Apeldoorn Koninginnedag vierde. Daarbij kwamen zeven toeschouwers om het leven en raakten elf personen gewond. Ook K.T. zelf liet het leven.

Later liet Petronella voor het Apeldoorns Mannenkoor een zilveren penning maken als onderdeel van het vaandel van het koor. In 1910 verrijkte ze het koor met een zilveren krans, waarop aangegeven staat, dat Petronella de beschermvrouwe van het koor was.

Zilveren krans door Petronella Adriana van Haeften geschonken aan het Apeldoorns Mannenkoor

Voor zijn verdiensten voor Vlissingen en Apeldoorn is Henri Tutein Nolthenius diverse malen onderscheiden. In 1894 werd hij benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. In 1898 volgde een bevordering tot Officier. In 1901 werd hij Commandeur in de Saksische Orde van de Waakzaamheid of van de Witte Valk. Ten slotte kreeg hij in 1909 de versierselen behorende bij Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Na zijn eervol ontslag in 1910 vertrok Henri met vrouw en kinderen naar het Gelderse Laren.  Bij zijn afscheid van de Gemeenteraad van Apeldoorn kreeg Henri als blijk van waardering voor zijn toewijding aan de Apeldoornse zaak een fotoalbum met historische foto’s van Apeldoorn. In 1911 besloot de Gemeenteraad van Apeldoorn een laan in de Parkbuurt te vernoemen naar de beide burgemeesters vader en zoon Tutein Nolthenius.

Opdracht in het fotoboek van Apeldoorn bij afscheid van de Gemeenteraad

De functie van president-directeur van het Koninklijke Lokaalspoor Hattem-Apeldoorn-Dieren was de volgende baan van Henri. Dit spoortraject liep min of meer parallel aan het Apeldoornskanaal, werd in 1984 definitief opgeheven en is tegenwoordig een toeristische trekpleister met stoomlocomotieven.

Petronella hield zich na het vertrek uit Apeldoorn vooral bezig met kunst en reizen. Ze deed de musea in Zutphen enkele schenkingen. In 1929 heeft ze een vertaling gemaakt van het Engelse boek “Huwelijkspiloot” van Dorothy Dix (1861-1951).

Graf van Henri Tutein Nolthenius en Petronella van Haeften in Apeldoorn

Henri Paul Jules overleed op 8 december 1930 in Epse bij Gorssel. De volgende dag volgde de aangifte van zijn overlijden en op 11 december werd hij ter aarde besteld op de Nieuwe Begraafplaats van Apeldoorn. Naar aanleiding van zijn overlijden liet de Apeldoornse Gemeenteraad weten, dat de bevolking zich burgemeester Tutein Nolthenius nog lang zal herinneren. Bij de begrafenis waren vele burgemeesters van plaatsen in de omgeving van Apeldoorn en andere hoogwaardigheidsbekleders aanwezig. Aan zijn graf voerde de Apeldoornse burgemeester W. Roosmale Nepveu en de oudste docent van de ambachtsschool H.C.J. ter Loo het woord.

Twee jaar later werd in het Apeldoornse Wilhelminapark een herdenkingsbank opgericht. In het midden van de bank bevindt zich een zerk met het portret van Henri Paul Jules Tutein Nolthenius met daaronder de wapens van Vlissingen en Apeldoorn. Op de hoeken van het monument staan allegorische figuren, die de kunst en het ambacht verbeelden, zaken waarvoor Henri zich speciaal had ingezet in Apeldoorn. Pieter Puype, die al in 1914 ter gelegenheid van het 25-jarige huwelijksfeest van Henri en Petronella een bronzen plaquette van hen maakte,  vervaardigde het monument met medewerking van stadsarchitect Gerrit de Zeeuw, beiden protegés van Henri.

Tutein Nolthenius-herinneringsbank

Vrij kort na het overlijden van Henri vertrok Petronella naar Ned.-Indië om te bekomen van alle emoties en om familie te bezoeken. Ze vertrok met de ms Prins der Nederlanden op 16 september 1931 weer uit Batavia voor de terugreis via Genua en Southampton naar Amsterdam.

Petronella is overleden in Apeldoorn op 13 augustus 1942. Ze was 74 jaar oud. Twee dagen later vond de aangifte van haar heengaan plaats. Enkele dagen later, op 18 augustus werd ze begraven in het graf bij haar man op de Nieuwe Begraafplaats aan de Soerenseweg in Apeldoorn.

Tiel, 7 juni 2019