Genealogisch blog 606

 

Fotograaf in Ned.-Indië

Van de achternaam van het kind, dat als Isidoor Waeghemaeker werd geboren, zijn twee versies in omloop. Sommigen geven hem de achternaam “Van Kinsbergen|”, terwijl anderen hem slechts “Kinsbergen” noemen. Uit genealogische overwegingen behoor ik tot de laatste groep. 

Isidoor Kinsbergen, 1875

Toen zijn katholieke moeder, Justina Adelaïda Waeghemaeker (1800-1829), op 20 september 1826 in Brugge in het huwelijk trad met de Joodse Isaac Simon Kinsbergen (1796-1862), kreeg de kleine Isidoor de achternaam Kinsbergen, omdat zijn beide ouders verklaarden de jongen als hun kind te erkennen.

Isidoor kwam ter wereld in Brugge op 3 september 1821. Zijn vader maakte toen, als stafmuzikant, deel uit van de zesde afdeling Nationale Infanterie, die in Brugge gelegerd was. Brugge behoorde toen nog tot het Koninkrijk der Nederlanden, waarvan Willem I (1772-1843) de koning was.

Brugge 1826

Al op jonge leeftijd bleek Isidoor over grote, artistieke talenten te beschikken. Die talenten werden verder ontwikkeld op de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten van Brugge, waar hij tekenlessen volgde en ook deelnam aan de opleiding tot graveur.

In 1842 verhuisde Isidoor naar Gent, waar hij zijn diensten aanbood aan lithograaf Gustavus Jacqmain. Aan het conservatorium van Gent bekwaamde hij zich in de Chant français (chansons).

Op 20 december 1844 trad Isidoor Kinsbergen in Gent in het huwelijk met de 23-jarige Stephanie Charlo. Ze kwam ter wereld op 21 juni 1821. Haar vader, François Charlo, was muzikant en cabaretier. Door zijn schoonfamilie kwam Isidoor regelmatig in het stijlvolle Grand Théâtre van Gent. Hij sprak niet alleen Nederlands maar ook vloeiend Frans. In 1845 kregen Isidoor en Stephanie hun eerste kind, zoon Polydorus Stephanus. In 1853 diende dochter Elodia zich aan. In 1850 ontdekte Isidoor de magie van het nieuwe medium fotografie. De opdrachten van hoge militairen en bestuurders voor portretfoto’s stroomden weldra binnen.

Portret J.J. Périë, 1850

In 1851 verhuisde Isidoor met zijn gezin naar Batavia in Ned.-Indië, waar ze op 26 augustus van dat jaar aankwamen. Toen kwamen al zijn talenten pas echt tot ontplooiing. Hij schilderde decors voor het Franse Theater van Batavia, maakte portretten van militairen en bestuurders en gaf leiding aan het lithografische bedrijf H.M. van Dorp. Bovendien zong en acteerde hij op professioneel niveau. Drie jaar na zijn aankomst in Batavia kreeg hij de benoeming van mededirecteur van het Franse Theater. Korte tijd later was hij zelfs de enige directeur. Mede door zijn tweetaligheid kon Isidoor zich makkelijk in de allerhoogste maatschappelijke kringen van Batavia bewegen.

Maar vooral door zijn fotografie verwierf Isidoor grote bekendheid. In 1862 maakte hij deel uit van een expeditie naar Siam, het huidige Thailand. Hij maakte daar 13 unieke opnames van boeddhistische tempels, paleizen en mensen. Later dat jaar kreeg hij de gelegenheid om gouverneur-generaal A.J.W. Sloet van de Beele te vergezellen op een reis door Midden-Java. Tijdens deze reis maakte hij opnamen van de eerste spoorlijn op Java. De reis leverde ook indrukwekkende portretten op van de hofhouding van soesoehoenan Pakubuwana IX van Surakarta en sultan Hamengku Buwana VI van Yogyakarta en diens zoon.

De zoon van Sultan Hamengku Buwana VI van Yogyarkarta

Tijdens zijn reis van 1862 maakte Isidoor ook zijn eerste opnames van oudheden als Borobudur en het Prambanan tempelcomplex. Door zijn opnamen van de oudheden in albuminedruk kreeg het archeologisch onderzoek op Java een enorme impuls. Hij kreeg van het Bataviaans Genootschap van Kunsten en Wetenschappen een meerjarig contract dat liep tot 1867 om bij opgravingen archeologische vondsten te fotograferen. Hoe hij dat deed, werd geheel aan hem overgelaten. Dat leidde tot een indrukwekkende serie foto’s, waarin de monumentaliteit van onder meer Borobudur tot uitdrukking kwam, en waarin zijn visie op contrast, lichtinval en mise-en-scène veel meer opleverde dan de beoogde documentatie. Bij de opnamen van de oudheden betrok hij nadrukkelijk de aanwezige natuur. Hij was een grote inspiratiebron voor een schilder als  en in Nederland bracht hij critici als Conrad Busken Huet in vervoering.

Isidoor werd dermate enthousiast van de oudheden die hij moest fotograferen, dat hij zelf opgravingen ging doen als self-made archeoloog. Hij maakte ook schetsen van gevonden voorwerpen en niet alleen foto’s. Van de vindplaatsen maakte hij plattegronden. Vaak moesten de bouwwerken, voordat Isidoor ze kon vastleggen op de gevoelige plaat, eerst ontdaan worden van begroeiing. De pers sprak van een “Indisch Pompeji”.

Isidoor maakte niet veel opnamen van Borobudur, maar de kwaliteit van de opnamen vergoedde alles. Op enkele Wereldtentoonstellingen waren zijn foto’s van Borobudur “top of the bill”.

Basrelief Borobudur

In 1865 maakte Isidoor een tweede reis met het Gouvernement van Ned.-Indië over Java, Madura en Bali. Hij koppelde aan die reis een verblijf in het vorstendom Buleleng op Noord-Bali. In de vorstelijke paleizen maakte hij portretten van de raja en zijn vrouwen tot en met priesters, dansers en slaven. Deze serie portretten vormde het hoogtepunt van zijn oeuvre en gaf een bijzondere inkijk in het leven binnen de paleismuren. Tijdens zijn reizen maakte Isidoor zo’n 400 foto’s van de oudheden in Ned.-Indië.

De Raja van Boeleleng met schrijver

Terug in zijn studio in Batavia, verwerkte Isidoor niet alleen veel opdrachten voor portretten, hij fotografeerde ook veel mensen in hun dagelijkse doen en laten. Zijn foto’s imponeerden vooral door hun levendige mise-en scène en de suggestie van actie. Het was daardoor duidelijk, dat Isidoor een theaterachtergrond had.

Hoewel hij als fotograaf tijdens zijn leven al grote roem vergaarde, is Isidoor ook vaak getypeerd als de “sleeping beauty” van de fotografie in de 19^e eeuw. Hij legde ook het dagelijkse leven in en rond Batavia vast op de gevoelige plaat.

Dansers van de sultan van Yogyarkarta

Tot kort voor zijn dood was Isidoor ook nog actief in het theater. Op 84-jarige leeftijd regisseerde hij nog de opera “Hamlet”’ van de Franse componist Amboise Thomas (1811-1896).

Isidoor Kinsbergen was een man van veel talenten, hij overleed in Batavia op 10 september 1905. Het is mij niet bekend waar en wanneer zijn vrouw en kinderen zijn overleden.

Om Isidoor Kinsbergen en zijn werk aan de vergetelheid te ontrukken, richtte indologe Gerda Theuns-de Boer eind 2005 en begin 2006 in het Amsterdamse fotomuseum “Huis Marseille” in samenwerking met Saskia Asser, de conservator van het museum, een overzichtstentoonstelling in van het werk van Isidoor Kinsbergen. Beide vrouwen waren ook verantwoordelijk voor de catalogus bij de tentoonstelling met de titel “Isidore van Kinsbergen (1821-1905), Fotopionier en theatermaker in Nederlands-Indië”. Op de tentoonstelling waren naast 140 foto’s van Isidoor ook diverse voorwerpen en albums met zijn werk te zien. Voorafgaand aan de tentoonstelling is er veel onderzoek gedaan, dat leidde tot de ontdekking van veel tot dan toe onbekend werk van Isidoor.

 

Tiel, 12 februari 2022