Genealogisch blog 334

Vrouwe en Heer van Boxtel

Boze tongen beweren, dat Hendrica van Haeften, die rond 1438 in Haaften werd geboren en ook wel Henriëtte werd genoemd, geen wettelijk kind was van Walraven van Haeften (1410-1478) en Hendrica van Varick (1421-1482). Deze bewering laat ik aan de boze tongen. Het kan gewoon weg niet waar zijn. Hendrica en haar echtgenoot Hendrik van Ranst werden in de St. Petruskerk van Boxtel begraven, ieder met acht kwartieren. Wanneer Hendrica een buitenechtelijk kind zou zijn geweest, dan zou ze niet met een dergelijk eerbetoog zijn begraven in een verheven tombe. Walraven van Haeften was een rijk en machtig man in de Betuwe. Hij was de zevende Heer van Haaften uit de familie Van Haeften. Daarnaast was hij drost en ambtman van Buren en Beusichem en schepen in Tuil en adviseur van de Gelderse hertog Arnold.

Hendrica trouwde, uiteraard onder huwelijkse voorwaarden, met de edelman Hendrik van Ranst op 30 augustus 1456 in het Duitse Detmold. Ter gelegenheid van hun huwelijk schonk Hendrik zijn echtgenote voor haar onderhoud een erfrente uit de Heerlijkheid Kessel. Hendrik werd rond 1432 in Boxtel geboren als zoon van Hendrik Costijnsz van Ranst en Elisabeth van Meerhem. De familie van Ranst was oorspronkelijk afkomstig van de Heerlijkheid Ranst, ten oosten van Antwerpen. Elisabeth van Meerhem had in Brabant verschillende bezittingen. Na haar dood werd Hendrik daarmee beleend. Zo werd hij op 6 maart 1460 Heer van Boxtel en Liempde en Heer van Kessel. Hij was ook ridder, hoogschout van de stad en de Meierij van ’s Hertogenbosch van 1485 tot 1496. In die functie moest hij rechtszaken afhandelen waartoe de kwartierschouten niet bevoegd waren. De kwartierschouten namen in de Meierij van ’s Hertogenbosch een positie in tussen de lokale schouten en de hoogschout  Hendrik was tevens lid van de Onze Lieve Vrouwe Broederschap van die stad.

Wapen van Hendriuk van Ranst

Hendrica en Hendrik, die in Boxtel in Kasteel Stapelen woonden, kregen in de periode 1457-1465  vier dochters en een zoon. Boxtel was sinds 1380 een bedevaartplaats door het Heilig Bloedwonder, gemorste miswijn bleek in de doek, waarop het gevallen was, veranderd te zijn in bloed. Doordat kardinaal Pileus de Prata het wonder erkende, werd Boxtel een bedevaartplaats. Door de vele bedevaartgangers gaf Hendrik van Ranst in 1471 opdracht een nieuwe kerk te bouwen, de huidige Sint Petruskerk. De oude kerk was te klein geworden voior de talrijke bedevaartgangers. De nieuwe kerk is gebouwd op een kerkheuvel, waardoor deze niet in het moeras rond de Dommel stond. In 1475 nam Hendrik de visrechten in de Dommel over van de Kartuizers.

In 1492 gaf de prinsbisschop van Luik Hendrik en Hendrica toestemming in de laatgotische kruisbasiliek een collegiaal kapittel op te richten. Hendrik van Ranst verwierf als Heer van Boxtel het recht de negen kanunniken te benoemen, net als zijn erfgenamen later. De kanunniken kregen de pastorale taak ook heilige missen te verzorgen aan het St. Jorisaltaar in de huiskapel van Hendrik en Hendrica in Kasteel Stapelen.

Kasteel Stapelen

Het St. Jorisaltaar in Kasteel Stapelen werd al vermeld in de aartsdiakenale registers van Kempenland in 1400:

“Altare Sancti Georgiiin castro Stapell”.

In 1492 erfde Hendrik, samen met een neef, de Heerlijkheden Mortsel, met het bij behorende kasteel “Cantecroy”, en Edegem van Jan van Ranst.

Hendrik van Ranst heeft tamelijk veel voor Boxtel betekend. Ook in 1471 stichtte hij het Clarissenklooster in de stad. En op 22 maart 1485 stond hij het klooster toe het aantal geprofeste (gewijde) zusters van veertig uit te breiden tot zestig. De extra zusters zouden dezelfde rechten en plichten krijgen als de veertig zusters die al in het klooster woonden. Samen met zijn echtgenote Hendrica, Vrouwe van Boxtel, richtte hij zich tot Hendrik van Zelhem Lottemszn, de pastoor van Boxtel, en Jan van Hoorne, de bisschop van Luik met het verzoek de uitbreiding van het klooster te bekrachtigen, wat ze beiden deden.

Als hoogschout van de stad en de meierij van ’s Hertogenbosch roerde Hendrik van Ranst zich ook danig. In ’s Hertogenbosch kocht hij een huis, dat hij het “Huys van Boxtel” noemde en dat nog steeds te zien is in de Postelstraat op nummer 46.

Huys van Boxtel in ’s Hertogenbosch

Er zijn bronnen, die als jaar van overlijden van Hendrik van Ranst, 1497 noemen. Het is echter zeer onwaarschijnlijk, dat Hendrik in dat jaar al zou zijn gestorven. De verwarring is een gevolg van een versleten en verkeerd geïnterpreteerd jaartal op zijn graftombe. Hendrik werd namelijk nog vermeld in een akte van 21 maart 1503 die zich bevindt in het stadarchief van Antwerpen. Hij verhuurde in dat jaar samen met zijn neef Jan IV van Ranst de windmolen in Mortsel bij Antwerpen. Hij is in 1505 daadwerkelijk overleden.

Na de dood van Hendrik werden de Heerlijkheden Mortsel en Edegem eigendom van zijn dochter Henriëtte, die rond 1461 geboren was in Boxtel. De Heerlijkheid Boxtel kwam na zijn dood in handen van zijn jongste dochter Adriana van 1465.

Hendrica van Haeften overleed op 10 april 1504. Zij werd samen met haar man begraven in de St. Petruskerk in Boxtel, waarmee ze zulke nauwe banden had.

Tiel, 3 december 2018