Genealogisch blog 449

De 4^e Heer van Haaften

In voorgaande Genealogische blogs heb ik de leversgeschiedenissen behandeld van bijna alle Heren en de ene Vrouwe van Haaften uit de adellijke familie Van Haeften. Over Nicolaes van Haeften, die over het algemeen Claes werd genoemd, heb ik nooit eerder verteld. In dit Genalogische blog wil hem in de spotlights zetten. Hoewel er niet heel erg veel over hem bekend is, heeft hij toch als Heer van Haaften een belangrijke rol gespeeld in de Gelderse geschiedenis.

Claes kwam in 1339 ter wereld in het plaatsje Haaften, waarvan zijn grootvader, die in 1348 het Kasteel Goudenstein in Haaften erfde, de derde Heer was uit de familie Van Haeften.  Claes werd in documenten in 1343 en 1373 eigenaar van Goudenstein genoemd.

Claes was een zoon uit het tweede huwelijk van zijn vader Otto, die in 1345 overleed, met Ermgard Tengnagel. Uit het huwelijk van Otto en Ermgard kwamen nog vier kinderen voort, die ik hier verder buiten beschouwing laat. Uit het eerste huwelijk van Otto met Margaretha de Cock van Neerijnen kwam slechts een zoon voort: Johan Ottensz., die later in een aantal gevallen nauw zou samenwerken met zijn halfbroer Claes.

Ruïne van Kasteel Goudenstein in Haaften

Claes was 24 jaar oud, toen hij in 1363 in Opijnen in het huwelijk trad met de 13-jarige Johanna de Cock van Opijnen. Het was in de Middeleeuwen heel gebruikelijk, dat adellijke dames op zeer jonge leeftijd, al dan niet gedwongen, in het huwelijk traden om bezittingen veilig te stellen. Johanna werd in Opijnen geboren in 1350 als dochter van Arent de Cock van Opijnen (1280-1362) en  Geertruyd van Broeckhuijsen. Claes en Johanna kregen waarschijnlijk vijf kinderen, van wie de jongste zoon, die ze in de traditie van de familie Otto noemden, later de 5^e Heer van Haaften werd. Deze Otto trouwde met Adelissa van Herwijnen en zorgde voor veel nakomelingen.

Het oudste kind van Claes en Johanna was dochter Geertruid, die in een klooster in Roemond intrad. Zij stierf op 9 september 1396. Na haar kwamen de zonen Wouter en Gijsbert ter wereld. Door zijn huwelijk met een dochter van de Heer van Hellouw mocht Wouter zich Heer van Hellouw noemen. Na zijn dood ging de heerlijkheid Hellouw over naar zijn neef Walraven van Haeften. Van Gijsbert weten we alleen, dat hij op jeugdige leeftijd is overleden.

Vermoedelijk was Helena van Haeften het vierde kind van Claes en Johanna. Zij zag het eerste levenslicht in 1360. In 1390 huwde zij met Volkert van Haersolte, die in 1365 in Zwolle was geboren als zoon van Hendrik van Haersolte en Margaretha van Graes. Verder valt er over hen hier niets te melden.

Ridder Claes was schepen in de Bank van Tuil. Als zodanig kwam zijn naam voor in charters uit 1343 en 1368 en 1369. Op 19 maart 1368 ging het om een grondtransactie:

“Nycolaus de Haeften en Gyselbertus de Hyer, schepenen in Tuel, oorkonden, dat heer Gerardus de Beesde, ridder, overdraagt aan heer Johannes de Culenborch, ridder, 5 morgen land onder Tuel.”

In 1369 ging het eveneens om een grondtransactie met een verwijzing naar 1343:

“Schepenen van Tuil oorkonden dat Mechteld, weduwe Arnold van Hoekelem, ridder, en Gerard van Leienberg, haar zoon, verkocht hebben aan Gerard Lodderpaap, voor Gerard en Otto Lodderpaap: land, beschreven in akte van 1343 mei 28 (regestnr 24)Universis presencia visuris nos Nicolaus de Haeften et Rodolphus Pauwe scabini in Tuel ..... ... nobis domina Mechteldis relicta domini Arnoldi de Hoekelem militis cum suo tutore electo et Gherardus de Leijenberch eius filius vendiderunt et opulerunt pro mille Libris denariorum .... ... Inde Johannes Florin?? de Werdenbergh et Walterus Ludovici sunt fideiussores ...”

Claes en Johanna behoorden tot de rijkere lagen van de bevolking van de Tielerwaard. Zij hadden niet alleen bezittingen in de Tielerwaard, maar ook in de Betuwe en het Overkwartier, die Johanna veelal had geërfd. Zij werd in de Gelderse schatting (belasting) van1369 aangeslagen voor haar bezittingen voor 8 pond. Daar kwam nog eens 8 pond bij voor kleinere bezittingen die verspreid over de Tielerwaard lagen.

Het echte historische belang van het optreden van Claes vond plaats tijdens de Eerste Gelderse Successieoorlog, die duurde van 1371-1379.

Kaart van Gelre tijdens Eerste Gelderse Successieoorlog

De Eerste Gelderse Successieoorlog was ontstaan door een conflict tussen hertogin Mechteld van Gelre (1325-1384) en haar jongste zuster Maria, nadat haar beide halfbroers Reinoud en Eduard waren overleden. Mechteld was van mening, dat zij recht had op de hertogstitel, omdat zij de oudste overlevende dochter was uit het eerste huwelijk van vader hertog Reinoud II. Maar haar zuster Maria, die getrouwd was met ambitieuze Willem van Gulik, eiste de opvolging van Reinoud II op voor haar nog minderjarige zoon Willem. Dat een vrouw Reinoud II zou opvolgen was al in 1295 geregeld.

In het nadeel van Mechteld was, dat zij ondanks drie huwelijken kinderloos bleef. Mechteld trouwde eerst in 1336 met graaf Godert van Loon en Chiney, daarna voor 1348 met graaf Jan I van Kleef en tenslotte in 1372 in Arnhem met Jan II van Châtillon, die graaf van van Blois en Schoonhoven. Sommige genealogen zien abusievelijk in deze Jan van Blois, zoals hij meestal genoemd werd, een stamvader van de familie Van Haeften, omdat hij behoorde tot het geslacht Châtillon. Hij hoort echter niet thuis in de genealogie van de familie Van Haeften.

Er waren in 1371 dus twee pretendenten voor de opvolging van Reinoud II: Mechteld en haar neefje Willem.De beiden zussen kwamen overeen, dat ze zich zouden neerleggen bij de scheidsrechtelijke uitspraak over deze kwestie van de ridderschap en de vier hoofdsteden van de Gelderse kwartieren. Claes van Haeften en zijn halfbroer Johan werden daarvan officieel per brief op de hoogte gesteld, net zoals alle andere ridders.

Zegel van Mechteld van Gelre

De strijd tussen Mechteld en Maria was rechtstreeks verbonden met de burgeroorlog die toen in Gelre woedde en die ging tussen de belangrijkste families in Gelre de Heeckerens en de Bronckhorsten. Mechteld was aanhangster van de Heeckerens en Maria van de Bronckhorsten.

In 1373 besloot keizer Karel IV van het Heilig Roomsche Rijk tussen beiden te komen. Door de jonge Willem van Gulik met het hertogdom Gelre en het graafschap Zutphen  te belenen, maakte hij een einde aan de strijd tusen de twee zussen, die in 1376 zich met elkaar verzoenden. Het jaar daarop sloten Mechteld en haar man Jan van Blois vrede met de ridders en knapen uit Overbetuwe, Nederbetuwe, Tieler- en Bommelerwaard, de Veluwe en de steden Huissen, Wageningen, Tiel, Bommel, Harderwijk, Elburg en Hattem. Tot de ridders behoorde Claes van Haeften en diens halfbroer Johan, die het betreffende document mede ondertekenden.

Mechteld kon zich maar moeilijk bij de nieuwe situatie neerleggen, ze bleef nog een jaar of drie door mokken met als gevolg, dat ze steeds meer bondgenoten verloor. Uiteindelijk deed ze in 1379 definitief afstand van al haar rechten, maar ze bleef zichzelf hertogin van Gelre  en gravin van Zutphen noemen. Mechteld overleed in 1384 en werd begraven in het klooster op het landgoed Mariëndaal bij Arnhem.

Kort na de ondertekening van de vrede met Mechteld van Gelre overleed Claes van Haeften op 6 januari 1377. Er zijn bronnen die als zijn sterfdatum 1373 noemen, maar dat is uiterst onwaarschijnlijk, gezien het feit, dat hij in 1377 nog de landvrede mede ondertekende. Johanna de Cock van Opijnen overleed na 1377 en werd daarmee minstens 28 jaar oud.

Tiel, 8 mei 2020