Genealogisch blog 58

Von Haeften-Von Moltke

Een grote adellijke familie als het geslacht Van Haeften heeft banden gehad met vele andere families. Vaak waren die verbintenissen een gevolg van de huwelijkspolitiek, die binnen de familie gebruikelijk was. Er waren verschillende banden met onder meer de families Pieck, Van Brederode, Storm van ’s Gravensande, Van Wijhe, Schimmelpenninck van Oyen, Mackay en Van Heeckeren. Minder talrijk waren de verbintenissen met families als Van Bronckhorst, De Geer, Fabricius, Van Haersolte, Van Nassau, Van Lennep, Van Oven en Tutein Nolthenius. Er werd door de eeuwen heen binnen de eigen stand getrouwd.

Huwelijk jonkheer Gualtherus Raoul Friedrich Cornels van Haeften met Eugénie Martine Maria de Pénasse Mouwen, ’s Gravenhage 1940

In de Duitse tak van de familie komen meerdere huwelijken tussen leden van de familie Von Haeften en een andere vooraanstaande Duitse familie eigenlijk niet voor. Toch was/is er sprake van een speciale band tussen de familie Von Haeften en de familie Von Moltke.

De banden tussen de families von Haeften en von Moltke dateren van  de Eerste Wereldoorlog en lopen door tot na de Tweede Wereldoorlog. De eerste band tussen de beide families ontstond toen generaal Hans von Haeften tijdens de Eerste Wereldoorlog adjudant werd van generaal Helmuth Johannes Ludwig von Moltke (1848-1916), die van 1906 tot 1914 chef was van de Generale Staf van het Duitse leger. Hij werd “de Jonge” genoemd om hem te onderscheiden van zijn neef Helmuth Karl Bernard von Moltke (1800-1891), naar wie hij vernoemd was en die “de Oude” werd genoemd. 

Helmuth Karl Bernard von Moltke

Helmuth von Moltke de Jonge was een telg uit het Mecklenburgse adellijke geslacht Von Moltke. Zijn broer Friedrich Ludwig Elisa von Moltke (1852-1927) was Pruisisch minister van Binnenlandse Zaken. Tijdens de Frans-Duitse Oorlog streed Helmuth de Jonge in het 7e grenadier regiment. In 1880 werd hij lid van de Generale Staf en in 1882 adjudant van zijn oom. Vanaf 1902 was hij commandant van de 1e divisie van het gardekorps. In 1904 werd hij generaalkwartiermeester en in 1906 opvolger van Alfred von Schlieffen (1833-1913) als Chef van de generale staf in Berlijn.

Leden van de beide families kwamen elkaar weer vaak tegen toen Werner von Haeften (1908-1944) rond de jaarwisseling 1942/1943 medewerker werd van Helmuth James von Moltke (1907-1945), nadat hij hersteld was van de ernstige verwondingen die hij opliep in de strijd bij Leningrad (St. Petersburg). Door de aard van zijn verwondingen was hij niet meer in staat tot actieve dienst aan het front. Helmuth James was de achterneef van de eerder genoemde Helmuth de Jonge. De jurist Von Moltke en zijn groep hadden de taak - hoewel in dienst van de Wehrmacht - tijdens de Tweede Wereldoorlog na te gaan of het Duitse leger zich hield aan de internationale afspraken over de behandeling van krijgsgevangenen en de burgerbevolking in veroverde gebieden. Daarvoor reisden de leden van de groep veelvuldig naar de bezette gebieden. Op zo’n dienstreis kwam Werner von Haeften ook in Nederland.

Samen met Peter Yorck von Wartenburg (1904-1944) richtten Helmuth James von Moltke en hun beider vrouwen Marion en Freya in 1940 de Kreisauer Kreis op, genoemd naar Von Moltkes geboorteplaats. De  groep van Duitse politici, ambtenaren, schrijvers, intellectuelen en economen wilde Hitler ten val wilden brengen op een niet-gewelddadige manier. Het merendeel van de leden had een conservatieve, maar tegelijkertijd sociaal bewogen identiteit, waarin vooral het christendom een belangrijke rol speelde (alle leden waren ofwel belijdend protestant ofwel belijdend katholiek). Men was Duits patriottisch, maar fel tegen het antisemitisme en extreemimperialistische karakter van Hitlers regime, terwijl de groep ook het communisme en kapitalisme afwees. In de besprekingen van 1942-1943 hield de groep zich vooral bezig met de vraag hoe Duitsland er uit moest zien na de val van Hitler.

Hans-Bernd von Haeften

Tot de groep behoorde ook Hans-Bernd von Haeften (1905-1944), de oudere broer van de eerder genoemde Werner. Hans-Bernd von Haeften, die niet vaak bij de besprekingen aanwezig was vanwege verblijf in het buitenland, moest volgens de Kreisauer Kreis in het naoorlogse Duitsland Minister van Buitenlandse Zaken worden. Hij had een grote staat van dienst in de diplomatieke dienst. De leden van de Kreisauer Kreis onderhielden in het geheim contacten met de groep rond Claus Schenk von Stauffenberg, die de aanslag pleegde op Hitler op 20 juli 1944. Werner von Haeften behoorde tot de groep rond Von Stauffenberg.

Toen de aanslag op Hitler mislukte werden de direct betrokken leden van de groep rond Von Stauffenberg nog dezelfde dag geëxecuteerd, dus ook Werner von Haeften. Anderen en veel leden van de Kreisauer Kreis werden later opgepakt. Velen van hen werden in schijnprocessen door het Volksgerichtshof in Berlijn veroordeeld tot de doodstraf. Op bevel van Hitler zelf werden ze met een pianosnaar opgehangen.

Konrad von Moltke

De laatste verbinding tussen de families Von Haeften en Von Moltke dateerde van 6 augustus 1965, toen de zoon van Helmuth James von Moltke, Konrad (1941-2005), in het huwelijk trad met Ulrike, de jongste dochter van Hans-Bernd von Haeften. Na hun scheiding hertrouwde Von Moltke met Annabelle Winograd in 2001.

Konrad von Moltke heeft zich als oprichter en directeur van het Europese Instituut voor Milieupolitiek ingezet voor een Europees milieubeleid. In 1984 vertrok hij met zijn gezin voorgoed naar Amerika, vestigde zich in Norwich, Vermont, gaf daar colleges aan het Dartmouth College en gaf het magazine ‘International Environmental Affairs’ uit.

Tiel, 04-05-2016

Meer weten? Lees:
Paul Welling, Spotlight op Werner von Haeften. Soest : Boekscout 2012. 219 blz.  Index. ISBN 9789462061019. Prijs € 17,95. Te bestellen via boekscout.nl