Genealogisch blog 249

Liedjes, praatjes en verhaaltjes

Ik liep al enkele dagen na te denken over het laatste verhaal van dit jaar voor mijn Genealogisch blog. Kort voor de Kerst herinnerde ik mij, dat ik in mijn archief een schrift heb, dat de moeder van mijn schoonmoeder, Elisabeth van Gelderen (1886-1972), vol geschreven heeft met  enige liedjes, praatjes en verhaaltjes voor haar kleindochter, die mij zo na aan het hart lag. Oma schreef de liedjes, praatjes en verhaaltjes op 85-jarige leeftijd in het schrift kort voor haar overlijden op 12 juli 1972. Ruim een half jaar eerder waren haar kleindochter en ik in het huwelijk getreden. Ze was daarbij en straalde die dag.

Liedjes, praatjes en verhaaltjes 1

Verderop in het schrift liet oma weten, dat zij alle versjes en verhaaltjes waar “Oma” onder staat (alle versjes en liedjes dus) nog steeds uit haar hoofd kon zingen en voordragen. Trots voegde ze eraan toe, dat ze alles uit haar “koppie” had opgeschreven. Ze had alles onthouden uit haar schooltijd en later. Haar geest bleef tot het allerlaatst scherp.

Liedjes, praatjes en verhaaltjes 2

Toen oma het schrift aan haar kleindochter overhandigde, vertelde ze erbij, dat ze het gemaakt had om alle liedjes, praatjes en verhaaltjes aan een volgende generatie door te geven. Ze vond ze te waardevol om verloren te laten gaan. Daar had ze meer dan gelijk in. Na een gedicht bij een cadeautje dat Sinterklaas bij haar grootvader in Hilversum had afgegeven, schreef oma:

“N.B. Dat rijmen en dichten heb ik zeker van mijn grootvader overgenomen”.

Haar grootvader in Hilversum was Gerrit van Spengen, de vader van haar moeder. De stukjes in het schrift geven een levendig beeld van een meisjesleven in (Joods) Amsterdam aan het einde van de 19^e en in (het begin van) de 20^ste eeuw.

Voordat ik hier een aantal liedjes, praatjes en verhaaltjes van oma weergeef, is het goed eerst iets over haar te vertellen. Elisabeth van Gelderen, die op 12 mei 1886 in Amsterdam geboren werd, was de oudste van de zeven kinderen van Johannes Hermanus van Gelderen (1859-1945)  en Aaltje van Spengen (1858-1923). Het katholieke gezin woonde in Amsterdam aan verschillende grachten. Johannes Hermanus verdiende de kost als conciërge, pakhuisknecht, magazijnbediende.

Elisabeth van Gelderen, ca. 1910

Na haar schooltijd ging Elisabeth werken als dienstbode en garnalenpelster. Ze kon dat als de beste en in een ongelooflijk tempo. Ze trad op 4 mei 1910 in het huwelijk met de hervormd gedoopte Okko Hendrik (Okko) Reussien. Okko verdiende zijn geld als kantoorbediende en groeide door tot procuratiehouder. Na eerst in Amsterdam gewoond te hebben in de Potgieterstraat en de Kanaalstraat, waar hun beide dochters in 1916 en 1918 geboren werden,  verhuisde het gezin in 1924 naar de Oude Karselaan in Amstelveen, waar nog een zoon werd geboren. Vader Okko overleed in 1959. Elisabeth bleef tot haar dood wonen in de Oude Karselaan met haar zoon Okko en diens vrouw Riga.

Elisabeth van Gelderen bij het huwelijk van haar kleindochter

Als hommage aan die lieve oma volgen hier enkele van haar liedjes, praatjes en verhaaltjes, in de volgorde zoals zij die aangegeven heeft en in haar schrijfwijze.

Ik heb scharen te slijpen

Dat kunt gij begrijpen

Zoo hard als ik riep, scharesliep

*****

Op school geen meester meer

Hij loopt met schoenensmeer

Een cent per doos

Maak mij niet boos

Ach juffrouw, neem ze maar

Ze zijn van verleden jaar

Een cent per doos.

*****

De damslapers

Geef ons regen, geef ons regen,

’t allerliefst met windkracht negen

Om het Damrak leeg te spoelen

Om de koppen af te koelen,

En om ons in staat te stellen

Al de schade vast te stellen.

Laat de bui onafgebroken

Spui, Nes en Damtak bestoken.

Lieve regen daal toch neder

Weg met al dat mooie weder.

Zie hoe wij al weken zuchten

Onder wolkeloze luchten,

Die ons eindeloos verdrieten,

Laat het gieten, laat het gieten.

Aldus smeken wij te samen,

Schenk ons storm en regen, amen

Zie daar het gebed van de stad aan het IJ,

Wanneer gaat de zomer nu eindelijk voorbij?

*****

’t Winkeltje

Zij had een winkeltje met koperen gewichtjes

Daar verkocht zij alle waren nog per ons

Stroop en suiker, babbelaars en ulevellen.

Stroop verkocht zij uit een vaatje

Een de zachte zeep ging keurig in papier

Alle centen deed ze in het laatje

Haar werken deed ze met groot plezier.

Negen soorten zuurtjes zaten in een stopflesch

De toonbank glansde in de zon

Op het zeil, dat altijd werd gewreven,

’t Winkelbelletje klonk als een carrillon.

In een hoekje van de winkel stond een tafel

Met een rood geschilderd blad,

Voor de kinderen die kwamen kopen

Met centjes in hun handjes als een schat.

Alle klanten moesten wachten,

Want de kleintjes gingen bij haar voor.

En dan riep zij: moet het drop of zuurstok zijn?

Ga maar lekker in ’t hoekje zoeken

Zij werd ouder en haar stappen traag,

Alles blonk nog als voorheen

Met haar inkoop werd iets vergeten,

Want voor alles stond zij alleen.

Toen de grote zaken kwamen,

Liep een ieder haar voorbij

Bij de grote zaken lijkt het voordelig,

Ze staan liever bij de kassa in de rij.

Maar nooit zal zij de winkel sluiten,

Want de kinderen zijn haar grootste schat.

Een zoolang die lachend binnenstappen

Gaat haar handel door op het rood geschilderd blad.

*****

Geen borrel

(aftel versje)

Ik moest eens aardappelen schillen

Al voor de keukenmeid.

Haar vrijer die kwam binnen

En raad eens wat hij zeid.

Ik lus zoo graag een borrel,

Maar ik heb geen centen meer.

De tapper is gesloten,

 Hij tapt voor mij niet meer.

Kraantje, kraantje, lek, lek

Jenevertje, jenevertje

Kraantje, kraantje, lek, lek, lek,

Jenerver in de flesch.

*****

De diamantslijpers

Menschen er word een collette gedaan

Dat al de slijpers naar Veenhuizen gaan.

Veenhuizen dat groote huis

Daar horen die slijpers thuis.

Meisje lief weet wat je doet,

Trouw nooit in arremoed

Trouw met een slijper nooit.

*****

Moeder goede oude tijd

Een verhaal van onze moeder

Uit de goede oude tijd.

Moeder moest toen heel hard werken

Opa zel slechts, toen nou meid,

Weg ging Opa naar de vismarkt

Weg moest Moe haar bed al uit.

Want als Opa dan terugkwam

Of het warm was of guur

Op de bovenwoning in de Willemsstraat

Stonden de pannen op het vuur.

Moeder moest dan aan het bakken,

Op het stel en aan het fornuis,

Zelfs met al dat harde werken

Verdiende ze geen rooie luis.

Dan moest zij de gronden boenen,

Al het vet moest dan weer weg

En met vis op groten schalen

Moest zij naar de winkels, zeg.

Ook garnalen moest zij  pellen

Dat haar pink er pijn van deed!

En d’r handen gingen zwellen

Van al dat soda, soda, leed

Daarna kwam er dan een uurtje

Dat ze naar het orgel mogt

Samen met een heel lief buurtje

Die dan naar een meisje zocht.

Al haar moeheid was verdwenen,

Aan geen vis werd meer gedacht,

In een baaijen rok verschenen,

Danste zij tot in de nacht.

Toen zij trouwde dan met Vader,

Want mijn  Opa zei mijn Vader,

Had een tikkie, tikkie geld.

In het eerste jaar kwam Jan al,

Gevolgd door Stien, Nelis, Jaap.

Daarna volgde nog een Beppie,

Sientje, Henkie, Annie, Frans.

Verder had mijn Vader

Bij mijn Moeder niet veel kans.

Voor haar kroost een goede Moeder,

Voor haar man een heel goed wijf,

Al waren er ook wel dagen

Van gemopper en gekijf.

Moeder zag de paling roken,

Moeder zag de mossels koken.

De kastanjes zoo uit het vuur

Kon je kopen ieder uur.

Gedroogde schar bij tante Mie

Kon je kopen voor tien spie.

Warme peren niet te vergeten,

Zoo maar uit de hand te eten.

Nu Moeder U heeft laten zien

Dat werk een mens doet leven.

Wens ik haar veel sterkte toe

Voor haar verdere leven.

*****

De Jodenhoek

Ik wil nog eenmaal naar de Weesperstraat.

Voordat het puin voorgoed verdwijnen gaat

Zou ik in een heel stil hoekje willen droomen

Van tante Chel, van Sara en van ome

Lowietje, Sal Bennie en Michiel

En kleine Makki, nebbesjedien sjeniel

Wat was het fijn bij tante Mijntje eten

Je mogt als kind morsen op de grond,

Omdat er toch niks lag of stond.

Dan de arremoe van de marktproleten

Als Leipie je wou plagen kreeg hij patsje

En Mijntje troosten, Smokkeltje een matze.

Wat was het goed bij Efie op visite

Kom an, hou he niet vreemd, kom bij de tisch

D’r is geen mezomme (?) maar wel gremeelit (?)

En waar d’r zeven Benne, kunne 8 ook zitten.

Maar in de keuken heeft ze stil gegriend,

Omdat haar Saul weer niets had verdiend.

Ach al kon je sappelen met illusies

Hun groot hart, hun grote sores

Hun mooie kinderen met die zwarte oogen

En hun agressie en hun felle ruzies

Zoo snel vergeten, want na een half uur

Gingen ze voor elkaar door het vuur.

Wat was het met ome Moos te praten

Na een harde werkdag ’s avonds bij fornuis

Van Wibaut en van Domela Nieuwenhuis

Oom Moos zong dan: de wapens neer,

Maar tante Kaatje riep, mensch je maak me ziek!

De soep wordt koud, eet jij van politiek?

Ik wil nog eenmaal naar de Weesperstraat,

Voordat het puin voorgoed henen gaat

Zou ik stil in een hoekje dromen

En doen of ze nimmer zijn gekomen

Met hun ijzeren kotben (?) Hein und Paul

’t Bruin getriefel – moeder ik weet wel beter.

Dan zou ik weer vuurtjes zien van kastanjes,

Op zondagavond op het Markerplein

En ik zou weer als kind gelukkig zijn,

Voordat ze kwamen die moordende krengen,

Voordat je in Judenvierteil werd herdoopt.

Mijn Jodenhoek, voordat je werd gesloopt.

*****

De Sneeuw

Vlokken, vlokken, niet te tellen

Dwarrelen vrolijk in het rond.

Vallen langzaam naar beneden

Dekken dan de koude grond.

’s Avonds als wij in ons bedje liggen

Komt die goed lieve Moe

Kust ons alle nog een hartelijk

En dekt ons dan warmpjes toe.

De melodie van veel liedjes ken ik helaas niet, oma kende die allemaal uit haar hoofd, maar kon ze niet opschrijven. Haar schrift doe ik nu weer terug in mijn archief, voor later.

Ik wens alle lezers een gezond en gelukkig 2018 en nog een maal even terug naar de Weesperstraat.

Tiel, 30 december 2017