Genealogisch blog 332

Alard en Cunegonde

In enkele voorafgaande blogs heb ik het nodige verteld over het Gelderse Kasteel Verwolde en zijn bewoners. De oudste, met zekerheid bekende eigenaar van Kasteel Verwolde was Derck van Keppel, die in 1346 vermeld wordt. Achtereenvolgens waren het huis en de heerlijkheid Verwolde eigendom van de geslachten Van Keppel (1346-1523), Van Haeften (1546-1656), Ripperda (1658-1713) en Van der Borch van Verwolde (1738-1977). In 1977 droeg de familie Van der Borch van Verwolde het in 1776 gebouwde, thans nog bestaande Huis Verwolde over aan de Stichting Vrienden van de Geldersche Kasteelen.

Wapens van de eigenaren van Kasteel Verwolde

Terloops heb ik in eerdere verhalen over Verwolde de eerste eigenaar van het kasteel uit het geslacht van Haeften genoemd. In dit blog wil ik zijn geschiedenis voor het voetlicht brengen. Ik heb het dan over Alard van Haeften, die rond 1514 geboren werd op kasteel Wadestein bij Herwijnen in de westelijke Betuwe. Hij was de jongste zoon van Dirck van Haeften (1470-1539) en Agnes van Broeckhuijsen. In 1530 droeg zijn vader, Dirck, aan hem, als jongste zoon, de heerlijkheid Gameren over met alle leengoederen behoudens de tocht:

 "Dirck van Haeften heeft nochmaels deze makinghe in sijn sieckte geschiet voor leenmannen Arien van Thuijll en Aert de Gier en de heer van Doreweert, meester Folpert Egensz de Gier en meer andere goede luyden geschiet tot Zulichem in Boerweerts huys."

Hierdoor werd Alard Heer van Gameren. Negen jaar later deed Alard Gameren en de andere leengoederen en de molen, waarmee hij inmiddels ook was beleend, over aan zijn broer Johan. Met zijn moeder, zijn broer Johan en zijn zus Aleijt  sloot Alard in 1539 (de drie andere kinderen van Dirck van Haeften en Agnes Broeckhuijsen waren inmiddels overleden) een overeenkomst af met Johan van Rossem, Heer van Broeckhuijsen, over een schuld van 1000  Keulse gulden, die ze nagelaten hadden gekregen van Reinier van Broeckhuijsen, de vader van Agnes. 

In 1542 werd Alard ook Heer van Kalbeck bij Goch in Duitsland doordat hij het goed kocht van zijn broer Johan. Toen weigerde Alard een som geld te aanvaarden, die Jan van Groesbeek, Heer van Heumen, nog als hypotheek op het kasteel had. Van Groesbeek besloot daarop de verschuldigde penningen alsnog via de schepenen bij Alard te doen terecht komen. Overigens verkocht Alard het kasteel  in 1550 al weer voor 900 daalders aan de verder onbekende Jan van Aldenbroecken. De ruïnes van het kasteel liggen tegenwoordig langs de Rijn ten noordoosten van Goch.

Het voormalige Kasteel Kalbeck

In 1544 werd Alard nog beleend met kasteel de Tumelenborch in Vuren aan de Waal. Alard was een rijk en machtig man, toen hij in 1546 trouwde met Cunegonde van Keppel van Verwolde. Cunegonde was de dochter van Frederik van Keppel van Verwolde en Catharina van Grubben. Zij werd omstreeks 1515 in Grubben geboren. In de Achterhoek had Frederik van Keppel van Verwolde niet alleen Kasteel Verwolde in bezit, maar nog tal van andere goederen.

  

Kasteel Verwolde rond 1500

Door zijn huwelijk met Cunegonde, waarbij zijn broer Johan een van de getuigen was, werd Alard eigenaar van Kasteel Verwolde, omdat zijn schoonvader geen mannelijke nakomelingen had. Cunegonde was nl. het enige kind van Frederik van Keppel en Catharina van Grubben. Alard en Cunegonde besloten na de dood van de vader van Cunegonde in 1549 zich definitief te vestigen op Kasteel Verwolde.

Na de dood van haar vader groeide het bezit van Cunegonde nog aanzienlijk, ze verwierf het Schoutamt Wijhe, de buurtschap Hengeveld, het goed Wesenberghe in de kerspel Wijhe, Den Hoff in Swijp bij Lochem. In alle gevallen trad echtgenoot Alard op als haar hulder (zaakwaarnemer). Ook samen deden Alard en Cunegonde er alles aan om hun bezit verder uit te breiden. In 1549 verkreeg Alard Kasteel Wadesteijn in Herwijnen en diverse tienden en hofsteden van zijn neef Dirck. Omdat het blijkbaar moeilijk was vanuit Verwolde deze goederen te beheren deed hij die in 1558 weer over aan Maarten van Rossem.

In 1552 verwierven Alard en Cunegonde het goed Het Weggenguit met alle toebehoren in Angerlo. De tekst van de belening uit 1562 luidde:

Op 18 Juny 1562 is comen Alaert van Haeften als man en momber joff. Kunnegund van Keppel, aildste dochter Frederix van Keppel, zijne huisvrouwe, ende heft te kennen gegeven dat zijne huisvrou vurs ind niet Derk van Keppel rechte leenvolgersche totten leen (is) daar Elsbé van Keppel van der Wailtbeke in bestorven en van den huize van den Berge eertijds mede beleent is, wo waill die vurgen. Derick sich daarmede had laten beleenen up sinistre angeven, twelcke hie anders bewijsen wolde, went als Elsbé zonder echte lijfsgeboorte na te laten gestorven, hed sie daarmede beervet oeren broeder Evert van der Wailbeke, die dat voirt up sijnre dochter, echte huijsvrou Derick van Keppel (van Verwolde) verlaten end as sie gestorven dat voert geerfd up oeren zoen Johan 9) end so die zonder echte geboirte na te laten gestorven, daarmede beervet had zijnen vader Derick van Keppel, so die noch in den leven was, ind as die vurs Derick ook gestorven dair met voirt beerfd hed sijnen soen Frederick van Keppel, des vurs Kunnegonden vader end so die nu ook gestorven, hed der vurg joncf Kunnegunde, sijne huijsvrou, as des vurg Frederix ailste dochter daarmede beerfd, verzoekende dat het verzuim van zijne huisvrou alderen in genaden aversien en zijne huisvrou moge beleend worden.
Dit geschied en word beleend 1562 Juni 18.

In hetzelfde jaar, op 5 juli, kocht Alard voor zijn 10-jarige zoon Fredrik het Kasteel Ophemert van Dirck van Weerdenburgh. Dat was het begin van het meer dan 3 eeuwen in eigendom hebben van de Heerlijkheid Ophemert door nazaten van Alard. In 1844 erfde haar neef Barthold Mackay Ophemert van Anne Maguerite Van Haeften (1782-1844), de laatste eigenaar uit het geslacht Van Haeften.

Kasteel Ophemert

Overigens heeft Frederik niet lang kunnen genieten van het bezit van Kasteel Ophemert, want hij overleed in 1557. Daarna werd Alard officieel beleend. In de archieven staat de transactie van 1552 als volgt omschreven:

Dirck van Werdenborch en Ysabella van Diemen, zijn vrouw, verkopen aan Aellart van Haeften ten behoeve van Frederic, zijn zoon, het huis en de heerlijkheid van Ophemert en Zennewijnen, alsmede 9 morgen land bij het huis Ophemert gelegen, de helft van een stuk uiterwaard, genaamd Het Zand te Ophemert, een tiend te Delwijnen, in leen gehouden van de heer van Brederode, 6,5 morgen land genaamd De Hameracker en Het Schoer, gelegen op de Overbeemdt en in de Wlicken, enm nog een vierde gedeelte van de goederen, genoemd in een magescheid d.d. 29-03-1550, die thans gebruikt worden door Jan Schenck van Nyendeggen, met uitzondering van de 6,5 morgen, voor een rente van 550 carolusgulden 's jaars losbaar met 833 gulden 6 stuivers 10 penningen hollands en 2 myten vlaams, onder verband van Aellaerts huis, genaamd Wayenstein, onder Harwijnen.

Hieruit wordt duidelijk, dat Alard als het ware met Kasteel Wadesteijn in Herwijnen voor hypothecaire zekerstelling moest zorgen. Na de dood van Alard ging Kasteel Ophemert in 1565 door vererving over op zijn zoon Reinier van Haeften (1548-1587).

Nu Alard en Cunegonde zo’n omvangrijk bezit hadden, kon het natuurlijk niet uitblijven of er ontstonden conflicten met anderen over eigendomsrechten, erfgrenzen en betalingen van renten en pachten. Alard moest herhaaldelijk voor de verschillende schepenen en hoven verschijnen in het gebied waarin hij opereerde. Vaak probeerde hij de zaken schriftelijk af te doen. Dat lukte uiteraard niet altijd. In die geschillen gaven de rechtsprekende instanties soms Alard gelijk, soms zijn tegenstanders. Af ben toe moest Alard zelf rechtspreken als schepen in de Hoge Bank van Zuilichem en in de Bank van Tuil of als drost van het Amt Goch. Hij was lid van de Ridderschappen van de Graafschap en Nijmegen, maar hij kwam niet vaak op de vergaderingen. Tenslotte was hij een van de raadsmannen van Willem van Oranje.

Agnes van Haeften

Tussen alle zakelijke beslommeringen en zijn werkzaamheden door verwekte Alard bij Cunegonde acht kinderen, vijf zonen en drie dochters. Van hen was het niet alleen Fredrik die op jeugdige leeftijd stierf, maar ook een andere zoon en vermoedelijk een dochter. Dochters Agnes (1547-1587) en Walrave (1549-1611) waren aantrekkelijke huwelijkskandidaten voor mannen uit gerenommeerd geslachten uit het oosten van het land als de familie Schimmelpennick van Oyen en Van Heeckeren.

Cunegonde overleed in 1559, zij was toen circa 44 jaar oud. Alard overleed op16 maart 1565 op Kasteel Verwolde. Na zijn dood raakten (de voogden van) zijn, veelal nog minderjarige kinderen verwikkeld in verschillende juridische procedures, omdat met name de familie van Cunegonde vond, dat ze er maar bekaaid vanaf kwamen.

Tiel, 21 november 2018