Genealogisch blog 208

De familie Walvis(ch) nader bekeken

De afgelopen weken spitste mijn genealogisch onderzoek zich toe op het invullen van nog witte vlekken in de stamboom van de Joodse familie Walvis(ch). Niet alle witte vlekken heb ik kunnen wegwerken, er blijven er nog enkele over, die vermoedelijk het gevolg zijn van emigratie van betrokkenen. Nu ik (voorlopig) geen verdere gegevens meer kan vinden, heb ik Aldfaer, het stamboomprogramma waar ik gebruik van maak, opdracht gegeven de door mij opgegeven statistische berekeningen te maken. Aan de hand van een aantal tabellen wil ik de familie nader bekijken.

Stamvader van de families Walvisch en Walvis was Jonas David Walvis, die leefde van 1740 tot uiterlijk 1824. In de tweede generatie veranderde de achternaam van Walvis in Walvisch. Daar kunnen verschillende redenen voor zijn. De drie zonen en dochter van Jonas David kunnen zelf bij het opmaken van officiële aktes kenbaar gemaakt hebben, dat hun achternaam op het einde met “sch” geschreven moest worden. Het kan ook zo zijn, dat diverse ambtenaren bij het opmaken van aktes schrijffouten hebben gemaakt. In de derde generatie kwamen beide schrijfwijzen van de achternaam voor. Daarna splitste de familie in een tak Walvis en een tak Walvisch, maar wel één familie, omdat beide takken de zelfde stamvader hebben.

Allereerst dienen we, bij een nadere beschouwing, vast te stellen uit hoeveel personen de familie bestaat. Tabel 1 geeft de verdeling in mannen en vrouwen weer en hoeveel er daarvan nog in leven zijn.

Tabel 1

Samenstelling van het nageslacht van Jonas David Walvis
	Mannen		Vrouwen		Onbekend		Totaal
Totaal aantal personen (inclusief de stamvader)	392	53.8%	329	45.2%	7	1.0%	728
→ waarvan naamdragers (*)	245	56.2%	190	43.6%	1	0.2%	436
Aantal nog levende personen	34	49.3%	29	42.0%	6	8.7%	69
→ waarvan naamdragers (*)	16	53.3%	14	46.7%	0	0.0%	30

(*) Naamdragers zijn kinderen van de stamvader of van zijn mannelijke nakomelingen, ongeacht hun achternaam (het gaat erom dat zij directe afstammelingen van de stamvader zijn; door schrijffouten of door het aannemen van een andere naam kunnen verschillende achternamen ontstaan zijn).

De groep onbekend bestaat uit levenloos geboren kinderen, van wie bij de aangifte het geslacht niet is vermeld. Tabel 2 laat zien uit hoeveel generaties het nageslacht van Jonas David Walvis bestaat.

Tabel 2

Samenstelling en breedte (*) van de diverse generaties
	Samenstelling				Breedte (*)
	Mannen	Vrouwen	Onbekend	Totaal	Van	Tot
Generatie 1	1	0	0	1	1740	1740
Generatie 2	3	1	0	4	1770	1794
Generatie 3	18	7	0	25	1796	1837
Generatie 4	64	48	1	113	1819	1882
Generatie 5	107	78	0	185	1851	1915
Generatie 6	105	116	0	221	1875	1941
Generatie 7	73	61	2	136	1909	1949
Generatie 8	18	13	4	35	1927	1977
Generatie 9	3	5	0	8	1985	2011

(*) De breedte van een generatie wordt bepaald door de vroegst en de laatst bekende geboorte- of doopdatum binnen één generatie.

Op 29 personen na, die in Rotterdam ter wereld kwamen, zijn vrijwel alle leden van de familie in Amsterdam geboren. Er komen enkele andere geboorteplaatsen voor, zoals Arnhem, Breda, Den Helder, Londen of New York. Zeker is in ieder geval, dat de personen die buiten Amsterdam geboren zijn hun roots in Amsterdam hadden liggen. Het waren de sigarenmakers Wolf Levie Walvis en Hartog Walvis, die zich als eerste in Rotterdam vestigden met hun resp. echtgenotes Mietje van Goch en Duifje Teeboom. 

Joop Walvis

Tot de Rotterdamse tak van de familie behoorde de 1905 geboren organist Joop Walvis, de zoon van Abraham Walvis (1860-1924) en Cornelia Johanna van Rosse, die in 1889 werd geboren. Joop begon al op jonge leeftijd met het artiestenbestaan. In 1946 vierde hij zijn 25-jarig jubileum als artiest in het Passage Theater in Schiedam, dus hij begon in 1921 en was toen 16 jaar oud. De Passage en het Passagetheater waren een begrip in Schiedam. Joop bespeelde in het Passage Theater op virtuoze wijze het orgel. De AVRO verzorgde in 1948 een radio-uitzending vanuit de Passage met Joop als bespeler van het orgel. In 1949 vierde hij zijn volgende jubileum, 25 jaar organist bij het Tuschinki-concern en in juni 1954 nam hij daar afscheid. In datzelfde theater zat Joop ondergedoken in de oorlog. Hij overleed in 1996.

 Video Joop Walvis

Ook Duifje, de zus van Joop, ging het artiestenvak in. Als violiste en leidster van damesorkesten stond ze bekend onder de naam Rita del Vano. Rita wist als 7-jarig meisje al dat ze viool wilde leren spelen. Toen ze 17 was moest ze een keer invallen voor haar broer Joop in het bioscooporkest van Cinema Royal. Dit optreden werd een belangrijke wending in haar carrière en ze ging de amusementswereld in. Ze leidde daarna verschillende damesorkesten en was in Nederland de eerste vrouwelijke stehgeigerin, een violist die al spelend leiding geeft aan een muziekensemble zoals André Rieu. Een van de plaatsen waar Rita regelmatig optrad met haar zigeunerorkest was hotel Atlantic op het Westeinde in Amsterdam; men kon hier verzoeknummers aanvragen.

Duifje Walvis alias Rita del Vano

Rita (Duifje) werd in 1908 in Rotterdam geboren en overleed in 2001 in Amsterdam, waar ze na de oorlog woonde.

Terug naar de statistieken. De familie Walvis(ch) was/is een sterk geslacht. Van de vrouwen bereikten er 20 leeftijden van boven de 80. Duifje Walvis, geboren in 1901, bereikte de leeftijd van 101 jaar. Met 91 jaar werd Hartog Joseph Walvisch, zoon van Joseph Abraham Walvisch en Mietje Jacob Garst, de langstlevende man, al bestaat er een kans dat zijn leeftijd nog wordt overtroffen.

In Tabel 3 is de zien, dat aan het einde van de 19^e eeuw relatief veel kinderen stierven in de eerste 3 levensjaren. De leef- en woonomstandigheden zullen hier veel mee te maken hebben gehad. De familie woonde destijds vooral in de Amsterdamse Jordaan, daar waren de woonomstandigheden ronduit slecht, kleine huizen met veel bewoners, slechte hygiënische omstandigheden.

Tabel 3

Sterfgevallen in de eerste 3 levensjaren (*)
Geboorteperiode	Geboren	Overleden
Van 01-01-1726 tot en met 31-12-1750	1	0	0.0%
Van 01-01-1751 tot en met 31-12-1775	1	0	0.0%
Van 01-01-1776 tot en met 31-12-1800	6	0	0.0%
Van 01-01-1801 tot en met 31-12-1825	20	3	15.0%
Van 01-01-1826 tot en met 31-12-1850	48	6	12.5%
Van 01-01-1851 tot en met 31-12-1875	103	26	25.2%
Van 01-01-1876 tot en met 31-12-1900	186	26	14.0%
Van 01-01-1901 tot en met 31-12-1925	210	15	7.1%
Van 01-01-1926 tot en met 31-12-1950	104	15	14.4%
Van 01-01-1951 tot en met 31-12-1975	16	0	0.0%
Vanaf 01-01-1976	10	0	0.0%

(*) Doodgeboren kinderen worden hier niet meegeteld. 

Dat de kindersterfte groot was blijkt ook uit het feit, dat van de naamdragers 27,2 % van de mannen en 21 % van de vrouwen het tiende levensjaar niet haalde. Hierbij moet wel bedacht worden, dat tijdens de oorlog veel kinderen zijn omgekomen in de concentratiekampen.

Tegenover 25 huwelijken die meer dan 50 jaar duurden, staan 10 huwelijken die nog geen twee jaar hebben geduurd. Het was in Joodse kringen gebruikelijk op jonge leeftijd in het huwelijk te treden. 44 Personen trouwden vóór hun 21^ste verjaardag, waarbij de jongste net aan 17 jaar oud was. 49 huwelijken waren zgn. “moetjes”, d.w.z. het eerste kind werd vóór of binnen 7 maanden na de huwelijksvoltrekking geboren. Over het algemeen waren de gezinnen kinderrijk, zoals uit tabel 4 blijkt.

Tabel 4

Echtparen die minstens 10 kinderen (*) gekregen hebben
Echtpaar	Kinderen
Roosje Walvis en Barend Kroonenberg	14
Salomon Abraham Walvisch en Betje Emanuel Haring	12
Barend Walvisch en Mietje Breemer	11
Zacharias Walvis en Fijtje Posener	10
Schoontje Walvisch en Hartog Hijman Moscou	10
Mozes Joseph Walvisch en Mirjam Baruch	10
Levie Jonas Walvis Dayan en Eva Salomon Pot	10
Judith Walvisch en Abraham de Hond	10
Jozef Jonas Walvisch en Heintje Barend Patto/Pitot	10
Jacobus Mozes Walvisch en Schoontje Zeeman	10
Abraham Joseph Walvisch en Judic Abraham Italiaander	10

(*) Hierbij worden ook doodgeboren kinderen geteld. 

De meest voorkomende voornamen van mannen zijn Salomon, Jonas, Levie, Abraham, Hartog, Jacob en Mozes. De meest voorkomende vrouwennamen zijn Rachel, Eva, Sara, Anna, Judith, Heintje en Schoontje. Geliefde beroepen waren koopman/venter, slouwerman in de haven, sigarenmaker en diamantbewerker. De vrouwen werkten veelal in de textielindustrie, bijv. als naaister.

De laatste beschouwing over de familie Walvis(ch) betreft de plaatsen van overlijden. Uit tabel 5 komt duidelijk naar voren hoe zwaar de familie getroffen is door het leed van de concentratiekampen tijdens de Tweede wereldoorlog. Ruim 34% van de mensen overleed in Amsterdam, ruim 2% in Rotterdam, in de overige plaatsen bijna 6%. Zo’n 58 % van de familieleden kwam om in de concentratiekampen en dan vooral in de gaskamers van Auschwitz en Sobibor.

Tabel 5

Plaats van overlijden van 782  personen van de familie Walvis(ch)
plaats	aantal	%
Amsterdam	271	34,65
Auschwitz	221	28,26
Sobibor	191	24,42
Bergen Belsen	2	0,26
Buchenwald	2	0,26
externe commando's	3	0,38
Gross Rosen	3	0,38
Mauthausen	10	1,28
Midden Europa	10	1,28
Oranienburg	1	0,13
Schoppinitz	2	0,26
Rotterdam	21	2,69
overige plaatsen	45	5,75
totaal	782	100

De cijfers uit tabel 5 tonen eens te meer aan hoezeer de overwegend Amsterdamse, Joodse familie Walvis(ch), en met hen Joden uit tal van andere plaatsen, geleden hebben onder de verschrikkingen van de oorlog. Een paar generaties zijn bijna compleet uitgemoord. Wie op transport naar Auschwitz of Sobibor werd gesteld, werd drie dagen na vertrek uit Westerbork vergast.

Struikelsteen ter herinnering aan Jacob Joseph Walvisch

De hierboven afgebeelde struikelsteen in de Vrolijkstraat in Amsterdam moet de herinnering levend houden aan kolen- en oliehandelaar Jacob Joseph (Jaap) Walvisch, die met zijn vrouw Mietje Bosboom, die de oorlog overleefde evenals hun kinderen, woonde op nr. 80. Jaap werd verraden voor fl. 7,50 aan kopgeld, de beloning die de Duitsers over hadden voor elke ondergedoken Jood, die werd aangegeven.

Tiel, 2 augustus 2017