Genealogisch blog 280

Moeders naam

De jaarvergadering van de afdeling Betuwe van de NGV vond plaats op 17 april j.l. De afdelingsvoorzitter was snel klaar met de verplichte jaarlijkse nummertjes als verslagen en begroting. De vergadering dechargeerde het bestuur op alle punten en had er het volste vertrouwen in, dat het bestuur ook komend jaar weer goed op de winkel zal passen.

De rondvraag gaf mij de gelegenheid op recente successen te wijzen. Mijn lezing op Kamp Amersfoort op 28 januari  van dit jaar leidde niet alleen tot een verzoek dezelfde lezing nog een keer in Amersfoort te houden, nu voor de Stichting Rhoon, die mensen met een niet aangeboren hersenafwijking een zinvolle dagbesteding aanbiedt, maar ook tot een interview en een artikel. Zelden heb ik tijdens een lezing meer interactie met mijn gehoor gehad als bij de Stichting Rhoon op 12 maart 2018. Mensen met een niet aangeboren verstandelijke beperking zijn vaak zeer intelligent, maar kunnen hun ledematen niet goed aansturen!

Een paar dagen eerder kwam een journalist van het AD/Amersfoortse Courant bij me thuis voor een interview. De krant wilde een serie bijzondere verhalen uit de Tweede Wereldoorlog beginnen met mijn verhaal over Eduard Welling. De krant publiceerde het verhaal op 12 april j.l.

AD/Amersfoortse Courant d.d. 12 april 2018, detail

De redactie van het historisch-archeologisch blad Forum vroeg me een artikel van 1000 woorden te schrijven over Eduard Welling. Ik bewerkte een eerder in Aqua Vitae gepubliceerd verhaar van ruim 5000 woorden tot iets meer dan de gevraagde lengte. Een leerzame klus jezelf zo te moeten beperken. Dat dwingt je ertoe alleen de hoofdzaken te vermelden.

Terug nu naar de jaarvergadering van de afdeling Betuwe van de NGV. Na de verplichte jaarlijkse kost was het woord aan Arie Oppelaar, die vertelde hoe hij erin geslaagd was verschillende vastlopers in zijn stamboomonderzoek op te lossen door de ontdekking, dat in het verre verleden mensen soms niet de achternaam van hun vader aannamen, maar die van hun moeder. Oppelaar bewees dat eerst met voorbeelden uit de doopboeken van de Neder Betuwe. Daarna liet hij zien, dat ook de beschrijvingen van grondtransacties duidelijk maken, dat mensen destijds vroeg of laat soms ook de achternaam van hun moeder aannamen. Het vraagt enig denken buiten omlijnde kaders om te ontdekken, dat men vroeger soms de achternaam van de moeder aannam. Pas sinds Napoleon is nauwkeurig omschreven hoe men zijn naam verkrijgt. Vóór Napoleon was iedereen vrij voor zichzelf een achternaam te bedenken. Meestal dezelfde als die van de vader, maar in enkele gevallen koos men bewust die van de moeder. Wanneer je daarop niet verdacht bent, leidt dat tot een vastloper in je genealogisch onderzoek.

Op weg naar huis dacht ik nog wat na over hetgeen Oppelaar verteld had. Ik herinnerde me toen, dat ik in mijn stamboom van het geslacht Van Haeften zoiets ook eens was tegengekomen. Hoe zat het ook weer precies? Ik moest even zoeken, maar kwam er al gauw achter hoe het zat.

Johan van Haeften, die overleed na 1377, was de zoon van Gijsbert van Haeften en Elisabeth Voocht van Tuyl. Deze Gijsbert, die rond 1354 stierf, was op zijn beurt de zoon van Otto van Haeften (1320-1360) en Mabelia van Tuyl (1316-1380). De eerste verwarring begon bij deze Gijsbert, omdat hij niet het traditionele Haeftenwapen gebruikte, maar dat van zijn moeder.

Willem Anne van Spaen la Lecq

In zijn boek “Oordeelkundige inleiding tot de historie van Gelderland, Volume 3” uit 1795 gaf Willem A. van Spaen la Lecq (1750-1817) uitleg over de familierelaties tussen de geslachten van Haeften en Van Tuyl. Daarbij speelde de kerkgift van de abdij Abdinghof een belangrijke rol: 

“Aangaande de kerkgifte vindt men dat Ghiselbert van Tuil, Goossenszoon aan de abdij Abdinghof twee morgen te Haren in het gerecht van Tuil gelegen in het jaar 1359 verkocht en dat hij die met het jus patronatus dat daaraan gehecht werd voor een half lood zilver s’jaars van de abdij in erfpacht nam. Na zijne dood in het jaar 1376 werd zijne dochter Elisabeth, vrouw van Johan van Haeften, daarmede verleid en in 1383 hun beider zoon Ghiselbert van Tuil, die zeker den naam van zijne moeder aangenomen had, hoewel hij het wapen van Haeften voerde. Na zijne dood was zijne nicht Beatrix van Tuil, die met Dirk de Rover, heer Ewoutszoon getrouwd was, zijn erfgenaam. De heerlijkheid is zeker voortgebragt, uit den hof aldaar die door de abdij vervreemd is zonder dat daarvan eenige narigten gevonden worden ten minste in het midden der veertiende eeuw, schijnt zij niet meer daarvan in bezit geweest te zijn dewijl de kerkgifte aan twee morgen lands te Haren gehecht werd. Mogelijk is de voogdij van Tuil een overblijfsel van dit hof. Gijsbert de Voicht van Tuil en zijne vrouw Agnes maakten in 1312 leen aan den graaf van Gelre de hofstad Tuil en Nessche, de hofstede Rodenburg met het water en de visscherij genaamd Nessche. Zijn zoon en klein-zoon bezaten de tienden gelijk wij boven zagen dus waarschijnlijk ook de heerlijkheid. In 1398 staat om het zegel van Edmond van Helle : S. Edmondi Rover Sculteti de Tuil en hij voerde het wapen van Rover. In 1420 werd Willem van Haeften van Renoy met de hofstad Tuil verleid gelijk Gijsbert de Voicht het in 1312 was; waarschijnlijk uit hoofde van zijne moeder Elisabeth de Voicht, getrouwd met Nicolaas van Haeften, Dirk de Rover van Tuil komt meermalen voor van 1442 tot 1476. Beide voerden parti de Tuil et de Rover(een gedeeld schild van Tuil en Rover).”

De hiervoor genoemde Johan van Haeften trouwde met Elisabeth van Tuyl, de dochter van Gijsbert van Tuyl. Johan en Elisabeth werden in 1376 beleend met de kerkgift. Zij kregen twee kinderen, jongens. Van de beide jongens overleed zoon Steven ongehuwd en zonder kinderen na te laten. De andere zoon, Gijsbert genaamd, nam, zoals Van Spaen ons al liet weten, de naam van zijn moeder aan, Van Tuyl dus. Blijkbaar genoot het geslacht Van Tuyl in die tijd meer aanzien dan de familie Van Haeften. Enige tijd later waren de rollen omgekeerd en behoorde het geslacht Van Haeften tot de machtigste edelen uit de Tielerwaard.. Ik had het daarmee een stuk makkelijker dan Oppelaar. Van Spaen had voor mij al uitgezocht, dat Gijsbert door het leven ging met de achternaam van zijn moeder.

Om de verwarring voor latere genealogen nog groter te maken, voerde  Gijsbert van Tuyl wel het wapen van zijn vader, het bekende Châtillonwapen.

Wat er van Gijsbert van Tuyl terecht is gekomen heb ik, jammer genoeg, (nog) niet kunnen achterhalen, ook Van Spaen kon niet verder helpen..

Tiel, 30 april 2018