Genealogisch blog 460

Vicarie als erfstuk

In de Middeleeuwen was een vicarie een vermogen in de vorm van geld of landerijen en gebouwen, waarvan de opbrengst (=rente) bestemd was voor het levensonderhoud van een priester. Deze vicaris (priester) moest daarvoor aan een bepaald altaar heilige missen opdragen en de verschaffers van het vermogen gedenken in zijn gebeden. De eigenaar van het vermogen en de vicarie was de collator, die het collatierecht had, d.w.z. het recht om voor het ambt van priester een bepaalde persoon voor te dragen. Het was uiteindelijk de kerkelijke overheid die besliste over de aanstelling van een vicaris, maar er werd eigenlijk nooit afgeweken van de voordracht.

De nabestaanden van de stichter van een vicarie konden de vicarie en de bijbehorende goederen erven met de verplichting de vicariegoederen te onderhouden en in stand te houden. Voor het beheren van de vicariegoederen was de collator bevoegd op te treden in het rechtsverkeer.

Tijdens de Reformatie kwamen de vicarieën onder het wereldlijke recht. De Staten van de Zeven Verenigde Nederlanden wijzigden de bestemming van de vicarieën door ze om te zetten in studiebeurzen. Bovendien namen de Staten het toezicht op het beheer en de bestemming van de vicarieën over van de kerkelijke overheid. Adellijke en welgestelde personen groeiden in aanzien wanneer zij in de Middeleeuwen een vicarie stichten dan wel er een via vererving verkregen.

Nieuwe Kerk Delft

Gillis van Hogendorp, die in het huwelijk trad met Catharina Hartmans op 24 augustus 1625 in ’s Gravenhage, bezat in de Nieuwe Kerk van Delft een vicarie, waarbij gronden behoorden onder ’s Gravenzande en Schipluiden. Door een octrooi van de Staten van Holland van 26 januari 1634 was Gillis in het bezit gekomen van deze vicarie. Na het overlijden van Gillis ging de vicarie door vererving over op zijn zoon Gillis (1630-1688). Zoon Gillis was in Maastricht op 29 november 1671 getrouwd met Anna Verbolt (1638-1723). Gillis jr. was net als zijn vader militair. Daar het huwelijk van Gillis en Anna, evenals het huwelijk van Casparus, de broer van Gillis, met Geertruid Verbolt, de zus van Anna, zonder kinderen bleven, was er binnen de familie Van Hogendorp geen wettelijke erfgenaam die de vicarie zou kunnen overnemen. Als weduwe van Gillis van Hogendorp is Anna Verbolt de inkomsten van de vicarie, waarvan haar echtgenoot eigenaar was, blijven genieten.

Pas na de dood van Anna Verbolt in 1723 ging de vicarie over in andere handen. Gerhard Martin van Haeften (1706-1767) werd de nieuwe eigenaar door vererving van zijn oudoom Gillis van Hogendorp. Gerhard Martin van Haeften was een kleinzoon van Gerard van Haeften (1630-1674) en Catharina van Hogendorp, met wie Gerhard in tweede echt in 1658 in Maastricht in het huwelijk trad. Catharina van Hogendorp was een zuster van genoemde Gillis en Casparus.

Gerhard Martin Wilhelm van Haeften

Gerhard Martin deed vrijwel direct, nadat hij in het bezit gekomen was van de vicarie, t.w. op 15 november 1724, het vruchtgebruik daarvan over aan zijn moeder Margaretha Magdalena (Madelon) Mahfeld van Dockum. Madelon en haar echtgenoot Diederick van Haeften (1660-1723) kregen zes kinderen, onder wie genoemde Gerhard Martin. Gerhard Martin diende aanvankelijk de Hollandse Staten Generaal. Later trad hij in dienst van het Pruisische leger. Het maakte beroepssoldaten destijds niet zoveel uit voor wie ze zouden moeten vechten, als ze maar hun soldij betaald kregen. Ze wisselden wel vaker van vlag.

Hun jongste kind van Diedrick van Haeften en Madelon Mahfeld van Dockum was dochter Vreda Lucia Hester (1713-1767). Vreda trad op 8 januari 1724 in het huwelijk met majoor Abraham du Bouchet. Na de dood van haar moeder kreeg Vreda het vruchtgebruik de vicarie van Van Hogendorp overgedragen. Haar machtige broer Gerhard Martin, die patroon en collator was van de vicarie, zorgde daarvoor op 12 juli 1734.

Vreda Lucia Hester van Haeften

Ook het huwelijk tussen Vreda Lucia Hester van Haeften en Abraham du Bouchet bleef kinderloos. Daardoor kwam de vicarie na de dood van Gerhard Martin in 1767 in handen van diens oudste zoon Karl Frans Werner (Karl) von Haeften. Hij werd de nieuwe patroon en collator.

Waren de Van Haeftens destijds nog Nederlanders die op Duitse bodem woonden, Karl moest daar verder niets van hebben en veranderde het “Van” in de achternaam officieel in het Duitse “Von”. Hij wordt daardoor wel gezien als de echte stamvader van de Duitse tak van de familie. Als eerste “Herr von Erprath” woonde hij in Duitsland en was hij onderworpen aan het gezag van de Koning van Pruisen, in wiens leger hij uiteindelijk luitenant werd. In 1768 verliet hij de krijgsmacht, nadat hij Haus Erprath had geërfd van zijn oom Johan Werner Müntz, een broer van zijn moeder.

Karl Frans Werner von Haeften

Op 28 september 1768 gunde Karl het vruchtgebruik van de vicarie van Van Hogendorp aan zijn nog minderjarige neefje Wilhelm Hendrik Carel Rappard (1759-1820), een zoon van zijn zwager George Rappard, die op 19 december 1755 in Veurne in België getrouwd was met Everhardina Sara Wilhelmina von Haeften (1737-1805), een zuster van Karl.

Van Karl ging het collatorschap over op diens zoon Wilhelm Ludwig Werner von Haeften (1769-1837), die opklom tot kapitein in het Pruisische leger. Wilhelm werd tijdens een veldslag tegen Napoleon krijgsgevangene gemaakt. Op zijn erewoord op zijn goed Erprath werd hij door de Fransen vrijgelaten. De volgende collator van de vicarie van Van Hogendorp was zijn zoon Karl Christian Theodor von Haeften (1802-1870). Deze begiftigde omstreeks 1849 Willem Ulrich Cornelis ridder van Rappard (1819-1875), een kleinzoon van de eerdergenoemde Wilhelm Hendrik Carel Rappard, met de vicarie. Daarmee was het eigendom van de vicarie van Van Hogendorp niet meer in handen van de familie Von Haeften, want op 27 november 1849 ontving Willem Ulrich Cornelis ridder van Rappard, die in Amersfoort woonde, de bevestiging van de overschrijving en was hij gerechtigd de inkomsten van de vicarie te genieten.

Tiel, 25 juni 2020