Genealogisch blog 138

Haus Erprath, Xanten

In 1768 erfde Karl Franz Werner (Karl) van Haeften (1732-1802) van zijn oom Johan Werner Müntz, de Heerlijkheid Erprath bij Xanten in Noordrijn-Westfalen. Het huwelijk van Johan Werner Müntz met Sarah von Meinertzhagen bleef kinderloos. Johan Werner Müntz was de broer van Louisa Müntz (1706-1760), die was getrouwd met Gerard Martin Willem van Haeften (1706-1767), de vader van Karl. Deze Gerard was aanvankelijk als officier in dienst van de Staten Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Door een attest van de Prins van Oranje uit 1751 werd hij kolonel in het Regiment van de Prins van Holstein Gottrop. Hij diende de belangen van de Republiek in Noordrijn-Westfalen te verdedigen. Later trad hij in dienst bij het Pruisische leger. Van vlag wisselen was in die tijd heel gewoon voor beroepssoldaten. Al in 1758 waren Gerard en zijn vrouw Louisa bij zijn zwager op Erprath gaan wonen.

Erprath komt al in 1386 in de analen voor, toen Knaap Johann Budel aan de kerk in Xanten beloofde jaarlijks een schenking te doen. Het moderne Haus Erprath, geheel opnieuw opgetrokken van de oude stenen na de totale verwoesting tijdens de Tweede Wereldoorlog, ligt ongeveer 500 meter ten Noorden van het station van Xanten en circa 1 km. ten Zuiden van het Archeologische Park van Xanten. Tegenwoordig is op Erprath het moderne hoveniersbedrijf van de firma Rheker gevestigd met veel eigen boomteelt.

Haus Erprath, in de 18e en 19e eeuw

Als eerste eigenaar van Erprath noemde Karl, nazaat van de familie van Haeften die woonde op Kasteel Verwolde, zich niet meer “Van Haeften” maar “Von Haeften”, hierdoor is hij de werkelijke stamvader van de Duitse tak van het geslacht Von Haeften. Zijn voorouders leefden weliswaar op Duitse bodem maar waren nog Nederlands. Karl was eigenaar van Duitse grond en onderworpen aan de Pruisische Kroon, dus Duitser. Bij het Haus Erprath behoorde in die tijd zo’n 202 morgen (ca. 50 ha.) land. Karl beheerde Erprath niet alleen, hij schreef ook een 10 pagina’s tellende geschiedenis van het huis, voorzien van een stamboom van een vorige eigenaars.

Sinds Karl gold binnen de familie Von Haeften de stelregel, dat de oudste zoon Erprath zou erven en dat andere zonen militair moesten worden in het Pruisische leger. Karl trouwde in 1762 in Moers met Sara Christiane Friederike von Wedzik de Widowsky (1741-1803). Daardoor werd het familiebezit uitgebreid met Kasteel Goch, dat Sara Christiane Friederike van haar zuster had geërfd. Het paar kreeg 12 kinderen van wie Wilhelm (Wilhelm) Ludwig Werner von Haeften (1796-1836) het zesde kind was en de oudste zoon. Hij erfde dus Erprath. Wilhelm voerde niet alleen het beheer over Erprath, hij was tevens burgemeester van Xanten en hij maakte ook carrière in het Pruisische leger. In 1810 kreeg hij zijn ontslag uit het leger in de rang van kapitein.

Wilhelm Ludwig Werner von Haeften op jeugdige leeftijd

Wilhelm is als soldaat actief in verschillende veldslagen in Holland in de jaren 1787 en 1792-1794. Hij nam ook deel aan gevechten bij St. Amand, St. Imbert, Kaiserslautern en Moorlautern. Tijdens een veldslag tegen Napoleon werd hij krijgsgevangene gemaakt, maar hij diende op 19 februari 1808 een verzoek in om, op zijn erewoord, vrijgelaten te worden om de zaken op Erprath te regelen. Zijn verzoek werd ingewilligd.

Wilhelm had naast de krijgskunst en het beheer van Erprath ook belangstelling voor andere zaken. De genealogie van de familie Von/Van Haeften interesseerde hem in hoge mate. Toen de Pruisische Koning in 1824 de adel herstelde in Noordrijn-Westfalen, maakte Wilhelm zich bij hem sterk om voor zijn familie het predicaat “Freiherr” of “Baron von Haeften Châtillon” te verkrijgen door een omvangrijke familiestamboom te overleggen. Koning Friedrich Wilhelm III ging echter niet in op het verzoek van Wilhelm, omdat hij de afstamming van het geslacht Von/Van Haeften van het Franse geslacht Châtillon niet bewezen achtte.

Brief van Wilhelm Ludwig Werner von Haeften om vrijgelaten te worden uit krijgsgevangenschap

Tevergeefs trachtte Wilhelm de koning met een nog uitvoeriger studie op andere gedachten te brengen. Over de adelskwestie in Nederland voerde Wilhelm correspondentie met Adriaan van Haeften, die geprobeerd heeft de titel “Baron” te verkrijgen, maar door de Hoge Raad van Adel slechts beloond werd met “Jonkheer”. In 1827 liet Wilhelm, naar Nederlands voorbeeld, een grote stamboom maken van de Duitse familie von Haeften. Wilhelm had daarnaast ook nog oog (voor de kwaliteit van) zijn woonomgeving. In 1821 gaf hij opdracht voor grote herstelwerkzaamheden aan Haus Erprath.

Natuurlijk erfde Wilhems oudste zoon Karl Christian Theodor (Karl) von Haeften (1802-1870), conform de familiestelregel, Haus Erprath, maar door zijn huwelijk in 1827 met  Emilie Freya Franziska Wilhelmi (1808-1862) kwam hij ook in het bezit van het landgoed Hohenschwarfs, even ten Zuiden van Rostock in Noordoost Duitsland. Karl gaf er de voorkeur aan met zijn gezin op Hohenschwarfs te verblijven en liet het beheer van Erprath over aan zijn jongere broer Christian August Ludwig Reinhard (Christian) von Haeften (1804-1855). For the time being was Christian “Herr auf Erprath”. Tot 1838 bekommerde Karl zich vooral om zijn militaire carrière. Toen hij het leger verliet had hij de rang van kapitein.

Toen Christian in 1855 overleed, besloot Karl terug te keren naar Erprath. Zijn gezin bleef achter op Hohenschwarfs. Toen zijn vrouw Emilie zeven jaar later ook overleed verkocht Karl Hohenschwarfs en investeerde de opbrengst in Erprath.

Karl Christian Theodor von Haeften

In de jaren 1861-1864 heeft Karl grote verbouwingen op Erprath doorgevoerd. Het interieur werd geheel gerenoveerd. De 16 venters kregen stenen vensterbaken, de deurpost werd in steen uitgevoerd en de brug over de gracht rond het huis werd ook in steen opgetrokken. De totale kosten van de renovatie bedroegen 6558 Taler (= ca. € 5500). Door aankoop van gronden kon Karl het grondoppervlakte van Erprath vergroten tot 253 morgen (= ca. 70 ha.). En, net als zijn vader, had hij grote interesse in genealogie. Ook hij heeft een familiestamboom gemaakt.

Karl overleed in 1870. Hoewel Eugen August Heinrich Ernst (Eugen) von Haeften (1836-1893) de derde zoon was van Karl werd hij toch eerste erfgenaam voor Erprath. Zijn oudste broer was al gestorven zonder opvolgers na te laten en zijn tweede broer, die Pruisisch Staatsarchivaris was, bleek ongeschikt voor de landbouw. Eugen was alleen in staat Erprath te beheren door de geldelijke middelen van zijn vrouw. Het goed was met 70 ha. te klein voor een verantwoorde economische bedrijfsvoering. Erprath moest in 1879 verkocht worden.

Eugen von Haeften met gezin in tuin van Haus Erprath

Er zullen twee redenen zijn geweest waardoor Eugen  genoodzaakt was Erprath te verkopen. Zijn vader had in zijn testament bepaald, dat Eugen zijn beide oudere broers moest uitkopen, wilde hij in het volle bezit komen van Erprath. Daardoor moest hij veel geld aan de bedrijfsvoering onttrekken. De tweede reden zal vrijwel zeker zijn geweest, dat Eugen, net zoals overigens zijn vader, grootvader en overgrootvader, eigenlijk meer militair was, dan beheerder van een landgoed. Eugen klom op tot kapitein van het 16^e Regiment Infanterie van het Pruisische Leger.

Haus Erprath, anno 2012

Na de verkoop van Erprath vestigde Eugen zich met zijn gezin in Braunschweig en eindigde de verbinding van de familie Von Haeften met Erprath. Tijdens een bezoek aan Haus Erprath tijdens de Haeften Meeting 2012 heb ik met eigen ogen gezien, dat het moderne huis een bedrijfswoning voor een groot gezin is, waarin slechts een tekening van het oude huis en een gedenkplaat herinneren aan de situatie van vroeger.

Gedenkplaat

De moeder van de huidige eigenaar vertelde toen op indringende wijze over de verschrikkingen tijdens de Tweede Wereldoorlog en dat de geallieerden het huis volledig plat bombardeerden, omdat ze vermoedden, dat Nazi’s zich er verborgen hielden.

Tiel, 06-01-2017