Genealogisch blog 141

Dwangarbeiders

Als Rijkscommissaris van Nederland kondigde Arthur Seyss-Inquart begin 1941 de verordening af "betreffende de verplichting tot het verrichten van diensten en de beperking ten aanzien van het veranderen van betrekking." Deze verordening vormde de basis van de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling in nazi-Duitsland en de bezette gebieden. Vanaf 1943 dienden alle mannen tussen 18 en 35 jaar zich te melden. Toen dat onvoldoende arbeidskrachten opleverde, hielden de Duitsers vanaf oktober 1944 razzia’s om mannen op te pakken. De laatste razzia vond plaats in Amsterdam in januari 1945, toen alle mannen  tussen 17 en 40 jaar werden opgepakt.

Duitsland had een schreeuwend tekort aan arbeidskrachten voor de oorlogsindustrie, omdat de eigen mannen werkten als kanonnenvoer. Dat de Arbeitseinsatz in strijd was met het volkenrecht deerde Hitler en zijn kompanen niet. Na 1941 was de “arbeidsbemiddeling”, zoals de Arbeitseinsatz officieel werd genoemd, een taak van de Rijksoverheid. In Amsterdam was het Gewestelijk Arbeidsbureau daarvoor verantwoordelijk.

In mijn stambomen komen 16 mannen voor, die verplicht in Duitsland en in eigen land te werk werden gesteld. Van hen kwamen er 15 uit de familie van Haeften en een uit een andere familie, mijn schoonvader Jo van Straaten (1913-1974). In totaal verplichtten de Duitsers 500.00 Nederlanders in Duitsland te gaan werken. Meer dan 30.000 van hen kwamen om door honger, ziekte, mishandeling en oorlogsgeweld. Uit de andere door mij onderzochte families heb ik geen personen kunnen vinden die als dwangarbeider afgevoerd zijn. Bekend is wel, dat bijv. mijn vader heeft moeten onderduiken om aan de Arbeitseinsatz te ontkomen. Uit de familie van Haeften neem ik Jacobus (1904-1973) als voorbeeld, omdat van hem veel betreffende documentatie bewaard is gebleven. De bewaard gebleven documenten bevinden zich thans in het Amsterdamse Gemeentelijk Archief. Het gaat om Aanvraag Buitenlands Paspoort, Transportlijsten en Staten.

Wanneer iemand gesommeerd was zich te melden voor de Arbeitseinsatz, moest hij allereerst een buitenlands paspoort voor Duitsland aanvragen bij de Gemeente Amsterdam. 

Aanvrage buitenlands paspoort Jo van Straaten

Mijn schoonvader, die eerder dat jaar een week op het politiebureau had moeten doorbrengen vanwege illegaal bezit van vlees, vroeg zijn paspoort aan op18 juni 1943. Hij was bediende bij de Amsterdamsche Bank en woonde op de Bredeweg. Op de achterkant van de aanvraagkaart stond, dat hij een ovaal gelaat had, bruine ogen en donkerbruin haar. Zijn paspoort kreeg nummer A 227194. Na drie dagen kon mijn schoonvader zijn paspoort om 10.00 uur af komen halen.

Op 25 juni 1943 werd Jo als ‘gewerbliche Arbeitskraft’ met acht andere dwangarbeiders op transport gesteld naar Hannover, volgens Auftr. Nr. 4238. De Transportliste die de reis naar Hannover begeleidde was met 9 personen relatief kort. Het transport bestond uit kantoorbeambten, slagers, schilders, een melkboer en een staalarbeider. Er zijn Transportliste bekend van slechts één dwangarbeider en van meer dan 40 personen. In Hannover zou Jo van Landesarbeitsamt Niedersachsen te horen krijgen welke taken hem wachtten. Veel dwangarbeiders werden in Duitsland ondergebracht in zgn. Arbeitserziehungslager, concentratiekampen voor dwangarbeiders. De arbeidsomstandigheden en levenscondities waren in die kampen net zo slecht als in de concentratiekampen, vooral het kamp bij Hannover was in dat opzicht berucht.

Transportlijst Jo van Straaten, d.d. 25-06-1943

Tijdens de afwezigheid van haar man heeft mijn schoonmoeder een periode van immense angst moeten doorstaan, vooral tijdens luchtalarm. In paniek ging ze dan met haar pas geboren dochter onderaan de trap zitten wachten tot het luchtalarm voorbij was. Mijn schoonvader was begin 1944 weer terug in Amsterdam. Ik kan me heel vaag een verhaal herinneren, dat hij de benen had genomen. Maar na de oorlog wilde hij nauwelijks wat vertellen over zijn periode in Duitsland. In oktober 1944 kwam een tweede dochter ter wereld.

 Van mijn schoonvader heeft het Gemeentelijk Archief Amsterdam geen zgn. Staat. Maar die is er wel van genoemde Jacobus van Haeften. De staten van het Gewestelijk Arbeidsbureau zijn een serie alfabetisch geordende kaarten met per werknemer een overzicht van voorschotten die de werknemer had ontvangen voor bijvoorbeeld kleding en reis en een overzicht van uit te betalen bedragen aan een begunstigde in Nederland. Uit de beschikbare kaarten van Jacobus van Haeften valt op te maken, dat hij in 1943 getrouwd was met Johanna Alida Kat, een kind had dat geboren was op 17 juni 1934, van beroep betonvlechter was en woonde  in de Groen van Prinstererstraat op nr. 24 1 hoog.

Jacobus van Haeften, 1904

Jacobus ging op 19 oktober 1942 op transport naar Keulen om daar met nog 16 andere bouwvakkers als dwangarbeider te gaan werken bij Bouwbedrijf C.P. van Bek. Op zijn staat hield het Gewestelijk Arbeidsbureau de betalingen bij aan zijn begunstigde, zijn echtgenote. De laatste uitkering ad. Fl. 141,20 vond plaats op 16 maart 1944.

Staat 1 van Jacobus van Haeften

Jacobus verdiende als dwangarbeider fl. 35,98 per week. Uit de staat valt te herleiden, dat Jacobus ongeveer anderhalf jaar als dwangarbeider in Keulen heeft gezeten.

Als hommage aan de mannen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog als dwangarbeider voor de Duitsers moesten werken richt ik hier een klein digitaal monument op.

Monument voor Dwangarbeiders

Sjoerd Hofstra vertrok op 3 april 1941 naar Lützkendorf, daar te werk gesteld bij de firma Wintershall AG. Geboren 26 februari 1907 en op 25 oktober 1949 in Amsterdam gehuwd met Anna Maria Jacoba van Haeften. Het paar kreeg drie kinderen. Sjoerd overleed op 22 februari 1986.

==========

Jacobus van Haeften vertrok op 23 oktober 1941 naar Essen, daar te werkgesteld bij Stadtsverwaltung. Geboren op 7 maart 1911 en op 25 maart 1942 in Amsterdam gehuwd met Jacoba Pedro, Het paar kreeg drie kinderen. Jacobus overleed in oktober 1999.

==========

 

 

Arie Jacobus van Haeften vertrok op 18 mei 1942 naar Kiel, daar als metaalarbeider te werk gesteld bij Krupp. Geboren op 27 augustus 1903 en 6 augustus 1924 getrouwd met Hillegonda Geertruida Dejevij. Het paar kreeg twee kinderen. Arie Jacobus overleed op 2 februari 1972.

 ==========

Jacobus van Haeften vertrok op 19 oktober 1942 als betonvlechter naar Keulen om daar te werk gesteld te worden bij de firma C.P. van Bek. Geboren op 10 januari 1904 en op 20 juni 1929 getrouwd met Johanna Alida Kat. Het paar kreeg, voor zover bekend, een zoon. Jacobus overleed in juli 1973.

========== 

 

Jacobus Johannes van Haeften vertrok op 6 februari 1943 naar Amersfoort, daar te werk gesteld bij de firma OT. Geboren op 10 november 1904 en op 21 maart 1928 getrouwd met Jannetje Hofstra. Het paar kreeg twee kinderen. Jacobus Johannes overleed op 21 juli 1973.

 ==========

Meindert van Haeften vertrok op 20 februari 1943 als dwangarbeider naar Duitsland. Geboren op 28 mei 1921 en op 6 juni 1946 in Amsterdam getrouwd met Vroukje Meijer. Het paar kreeg drie kinderen. Meindert overleed op 17 april 1997 in Huizen.

==========

 

Abraham Johannes van Straaten vertrok op 25 juni 1943 naar Hannover om daar te werk gesteld te worden bij Landesarbeitsamt Niedersachsen. Geboren op 8 maart 1913 en op 11 januari 1940 getrouwd met Johanna Hermina Reussien. Het paar kreeg drie kinderen. Abraham Johannes overleed op 24 februari 1974.

==========

Johannes Jacobus van Haeften vertrok op 26 juli 1943 naar Keulen om daar als timmerman bij A.A. Rheinland te werk gesteld te worden. Geboren op 3 mei 1915 en op 23 juni 1937 in Amsterdam getrouwd met Meina Frankenhuis. Het paar kreeg twee kinderen. Onbekend is wanneer Johannes Jacobus overleed.

 ==========

Fredericus van Haeften vertrok op 11 april 1944 naar Berlijn om daar als chauffeur te werk gesteld te worden bij het Ministerie van Verkeer. Geboren op 16 april 1908 en op 1 november 1928 in Amsterdam getrouwd met Elisabeth Geertruida Smit. Fredericus overleed op 15 mei 1991.

 ==========

Jacobus van Haeften werd op onbekende datum in Duitsland te werk gesteld. Geboren op 29 september 1916 en 16 juli 1941 getrouwd met A.J.C. Bootsman. Verder geen gegevens bekend.

 ==========

Jacobus Cornelis van Haeften vertrok op 8 juli 1942 als dwangarbeider naar Duitsland. Geboren op 7 juni 1918 en op 12 juli 1951 in Amsterdam getrouwd met Geertje van den Berg. Jacobus Cornelis overleed op 6 februari 1958.

Jacobus Cornelis van Haeften vertrok op 16 juni 1943 als dwangarbeider naar Duitsland. Geboren op 9 januari 1920 en op 20 februari 1946 in Amsterdam getrouwd met Cornelia Johanna Ruwaard. Het paar kreeg, voor zover bekend, een kind. Verdere gegevens ontbreken.

Egbertus Herman van Haeften vertrok op 28 juli 1943 als dwangarbeider naar Duitsland. Geboren 4 april 1922 en getrouwd met P.Y. de Jong. Egbertus Herman overleed op 27 december 1983 in Katwijk a/d Rijn.

Hendrikus van Haeften vertrok op 2 augustus 1943 dwangarbeider naar Duitsland. Geboren 25 december 1923 en op 29 juli 1943 in Amsterdam getrouwd met W.M. Verheijen.

Gerardus Anthonius van Haeften is als dwangarbeider in Duitsland te werk gesteld. Geboren op 29 november 1922 en op 11 oktober 1945 in Amsterdam getrouwd met Jacoba Medendorp. 

Jacobus van Haeften is als dwangarbeider in Duitsland te werk gesteld. Geboren op 12 december 1924. Zoon van Arie Jacobus van Haeften en Hillegonda Geertruida Dejevij. Verder geen gegevens bekend.

Tiel, 15-01-2017