Genealogisch blog 142

Hansine’s IJsselvaart

Tijdens een van zijn laatste perioden van onderduiken gedurende de Tweede Wereldoorlog heeft mijn vader in een schrift een novelle geschreven met de titel ‘Hansine’s IJsselvaart’. Hij stelde mijn moeder, toen nog zijn meisje, op de hoogte van het plan voor het verhaal op 10 januari 1945. Hij voltooide de nouvelle ruim een maand later. Het was nog de tijd van de oude spelling van het Nederlands.

Het is evident, dat mijn vader het verhaal van Hansine gebaseerd heeft op de voedseltochten, die mijn moeder heeft ondernomen tijdens de Hongerwinter. Zij is toen verschillende keren, al dan niet alleen, vanuit Amersfoort op de fiets de IJssel overgetrokken om voor het gezin Bosman voedsel te bemachtigen. In het verhaal over Hansine’s tocht over de IJssel heeft mijn vader ook zijn eigen angst verwoord om opgepakt te worden om in Duitsland te gaan werken.

Schrift met Hansine's IJsselvaart

Het verhaal begint met Hansine, die voor de spiegel stond bij een boer in de buurt van Deventer, bij wie ze de nacht doorbracht:

“Ze was niet groot en haar bijna gebogen gestalte had weinig bekoorlijks. Het enige werkelijk aantrekkelijke, de donkere ogen waren nog te star om haar kleine gezicht voldoende te verlevendigen. Het was week, onvast en nu en dan volkomen kleurloos. Dat wist ze zelf ook.”

Hansine was getrouwd met Leo. Ze woonden in Amsterdam en Leo werkte aan het spoor. Hansine leefde in haar eigen wereldje in haar huis:

“met op afstand alleen het geluid van een aanrijdende tram. Meer niet. En is geluk niet hetzelfde als stilte?

Voor Leo zijn die dingen anders. Moeilijkheden met de Arbeidsinzet en plotselinge arrestaties van vrienden brengen de oorlog meer nabij …. dan bonnen alléén.”

Toen de invasie begon hing Leo een kaart van Europa op in de woonkamer en volgde daarop de voortgang van de geallieerden. Het werd Dolle Dinsdag

“en nuchtere feiten ook aan de laatste verwachtingen hun grond ontnemen.”

Leo moest als stakend spoorwegman thuis blijven, terwijl de eerste razzia’s in Amsterdam plaats vonden. Bij onraad verstopte hij zich onder de vloer. Toen ze gebrek aan eten kregen, besloot Hansine erop uit te trekken. Ze dwaalde door de stad, omdat een vrouw niet moest stil zitten, zoals haar moeder zei.

“Vaak loopt ze door de Jordaan, waar kostelijk voedsel op straat te koop wordt aangeboden. Soms neemt ze iets, maar meestal is het te duur.

Dan gaat ze weer verder, bemachtigt aardappelschillen, bloembollen, pulp, hele voeder- en suikerbieten. Meesjouwen maar.

Een broodje kost een morgen wachten, ook goed.

Tabak komt uit Noord

Wat taptemelkpoeder uit Zuid.

Best.

Ze zal het wel halen.

Hansine loopt. Haar rug buigt dieper en denken doet ze alleen nog in maaltijden.”

Terwijl Hansine op pad was, zat Leo apathisch te wachten. Toen Leo constateerde, dat Hansine niet meer de vrouw was met wie hij getrouwd was, stelde hij haar voor samen naar de IJssel te gaan. Maar hij werd gezocht door de Duitsers, opperde Hansine. Daarop zei hij tegen haar:

“Liever daar gegrepen dan hier verhongerd.”

Laatste pagina van Hansine's IJsselvaart

Ze vertrokken richting Overijssel. Verkleumd en met sneeuw onder hun kapotte schoenen sjouwden ze van boerderij naar boerderij. Soms kregen ze wat, vaak ook niet. Dodelijk vermoeid bereikten ze op hun laatste krachten de IJsselbrug bij Deventer. Op de brug was controle.

“’Uw persoonsbewijs’.

Landwacht.

Leo kijkt op. Een traag gebaar gaat naar zijn binnenzak. Zijn handen beven. Breekt dan alles af?

Liever daar gegrepen, dan hier verhongerd, gaat het door zijn hoofd. Gegrepen? Hansine alleen? Dwaas slaat hij zijn hand naar het gezicht van de landwacht. De vlinder schroeit zijn vleugels aan de lamp. Dan rent hij weg. Zijn das wappert in de wind.

Er valt een schot. De sneeuw stuift van een paaltje en uit de velden keert de echo.

Op de witte grond ligt een rode vlek.

‘Sneeuwwitje, je prins…’.

Een versneeuwde vogelverschrikker beheerst de weide. Nu is de dood een feit.”

Hansine wist een boerderij te bereiken. Ze stond voor de spiegel en bekeek zichzelf:

“’Je bent mooi’, mompelt ze zachtjes, ‘altijd’ en op haar borst droomt ze Leo’s handen.

‘Je mag niet lachen tegen vreemde mensen’.

Is het januari of is het nog mei?

Hansine’s IJsselvaart is ten einde.”

Tiel, 16-01-2017