Genealogisch blog 440

Bijzondere dokter

In het vorige Genealogische blog nr. 439 maakte ik gewag van het feit, dat Frans Eduard de Craen van Haeften nog drie zussen en een broer had. Frans was al 21 jaar oud, toen hij zijn zussen en broer voor de eerste keer ontmoette. De oudste zus van Frans was jonkvrouwe Yvette Wilhelmine Joséphine (Yvette) de Craen van Haeften. Yvette  werd in Amsterdam op 7 november 1905 geboren. Omdat Yvette na de scheiding van haar ouders met haar vader meeging, is ze grotendeels opgegroeid in Zwitserland.

Yvette de Craen van Haeften

Ik neem aan, dat Yvette een tamelijk onbezorgde jeugd heeft gehad. Toen ze 22 jaar oud was, trouwde ze in St. Gallen met de medicijnenstudent Hans Richard von Fels, die op 19 maart 1904 werd geboren in St. Gallen. Het paar vestigde zich in St. Gallen in het noordoosten van Zwitserland. Hans Richard was een zoon van de arts Hermann Adolf von Fels en Bertha Theodora Becker. Hans Richard rondde in 1929 zijn studie aan de Universiteit van Genève. Drie jaar later promoveerde hij.

Aankondiging huwelijk von Fels x de Craen van Haeften

Door zijn huwelijk met Yvette leerde Hans Richard vloeiend Nederlands te spreken. Ook de Franse taal sprak hij met het grootste gemak, dat had hij tijdens zijn studie in Genève, in het Franstalige deel van Zwitserland, geleerd. Yvette en Hans Richard kregen vier kinderen. Officiele aankondigingen van belangrijke gebeurtenissen binnen het gezin publiceerden Hans Richard en Yvette zowel in Zwitserland als in Nederland. Een vorbeeld daarvan is de aankondiging van de geboorte van hun dochter Beatrice Dorothée Elisabeth op 5 november 1937.

Gezin Von Fels in 1944

Als beginnend arts heeft Hand Richard zich in de jaren ’30 van de 20^ste eeuw bezig gehouden met de hygiëne op scholen. Hij vond de scholen op het platteland, vaak verbouwde boerderijen, voor kinderen veel gezonder dan de scholen in de stad. Hij schreef daarover:

“Die hygienische Seite des Hofes? Sie ist grundlegend; denn wenn man seinen Buben auf den Hof schickt, dann will man ihn eben nicht im Stadtschulhaus, sondern im Landerziehungheim. […] Alle äusseren Umstände sind da: Hermann Tobler hat dafür gesorgt. Die lage des Hofes..sie wäre ja ideal sogar für unsre armen, lichthungrigen und tuberkulosegefährdeten Stadtpflänzchen, als Erholungsstätte!.”

Hans Richard heeft niet alleen over gezondheidsproblemen gepubliceerd. Over zijn grote hoby’s genealogie en heraldiek heeft hij veel publicaties het licht doen zien. Hij beschreef de geschiedenis van de familie Von Fels vanaf de 15^e eeuw in meerdere artikelen. Hij was in St. Gallen oprichter van de Genealogisch-Heraldische Gesellschaft Ostschweize. Later kreeg hij de benoeming tot erelid van de vereniging.

In 1952 heeft Hans Richard meegewerkt aan het Wapenboek van de stad St. Gallen. Ongeveer in dezelfde tijd schreef hij een vlugschrift over de schoolvlaggen bij het jaarlijkse kinderfeest in St. Gallen.

De Tweede Wereldoorlog is in het neutrale Zwitserland een bijzondere periode geweest in het leven van Hans Richard. Bij het uitbreken van de oorlog is hij begonnen met het schrijven van een dagboek en hij heeft dat volgehouden tot het einde van de oorlog. Zijn dagboek bevat veel details over de gebeurtenissen in St. Gallen tijdens de oorlog, die later enorm van pas gekomen zijn.

Tijdens de oorlog was Hans Richard niet alleen arts (Dienstchef Sanität) maar ook officier van het luchtafweergeschut in St. Gallen. St. Gallen ligt niet ver af van de Duitse en Oostenrijkse grens. Beide landen waren in de jaren 1939-1945 volop in oorlog. Op de paar foto’s die bekend zijn van Hans Richard, staat hij afgebeeld in het uniform van officier van de Zwitserse luchtafweer.

Hans Richard von Fels

Hans Richard heeft zich enorm ingezet voor de 1200 gevangenen, onder wie 434 Nederlanders, die begin februari 1945, met instemming van Heinrich Himmler, aan de verschrikkingen van Theresiënstadt wisten te ontkomen en per trein naar St Gallen kwamen. Deze gevangenen werden opgevangen in het Hadwigschulhaus en in het noodhospitaal in het Waisenhaus in St. Gallen. Van deze gevangenen hoorde Hans Richard hoe het in de concentratiekampen toeging. Hij noteerde dat na elke werkdag in zijn dagboek.

Fotograaf Walter Scheiwiller heeft destijds opnamen gemaakt van het verblijf van de gevangenen uit Theresiënstadt in St. Gallen, evenals van het werk van Hans Richard, zoals de onderstaande foto laat zien, waarop Hans Richard bezig is met Joachim Bagainski, die in 1937 werd geboren. Bagainski, die in Israël woont, herkende zich later op de foto. In mei 2015 heeft in de Hogeschool van St. Gallen een tentoonstelling plaats gevonden over de gevangenen die aan de verschikkingen in Theresiënstadt wisten te ontkomen.

Hans Richard von Fels met een overlevende van Theresiënstadt

In april 1945 kwamen drie transporten met gevangen uit concentratiekamp Mauthausen aan in St. Gallen. Vanuit Mauthausen waren de convooien van vrachtwagens van het Rode Kruis enkele dagen onderweg naar St. Gallen, omdat veel vertraging veroorzaakt werd door problemen bij het passeren van de grenzen tussen Oostenrijk en Duitsland en tussen Duitsland en Zwitserland. Vanwege de enorme toestroom van vluchtelingen had Zwitserland de grens gedeeltelijk gesloten.

Voor sommige gevangenen was het lange wachten in de vrachtwagens van het Rode Kruis te veel, zij gingen te voet op weg naar St. Gallen. Onduidelijk is of alle gevangenen uit Mauthausen zelf kwamen of ook nog uit andere concentratie kampen. Zeker is, dat het eerste transport vooral uit vrouwen bestond. Deze gevangenen vonden onderdak in het Hadwigschulhaus en in het Waisenhaus en werden toevertrouwd aan de medische zorg van Hans Richard en zijn staf. Op 26 april 1945 schreef hij in zijn dagboek:

“Die Frauen arbeiteten in Strassen oder Feldern wie Männer, wurden von Polinnen und Russinnen getreten und geschlagen. Zum Appell standen sie oft stundenlang im Schnee ohne Essen. Exekutionen von Dutzenden wurden vor ihren Augen vorgenommen. Zu essen bekamen sie für 24 Stunden ein halbes Stück Brot, das oft schimmlig war, und eine Tasse Rübenbrühe. Man liess sie systematisch verhungern. Der Offizier hat ein Stück Lagerbrot mitgebracht und mir gegeben. – Und alle, alle erzählen dasselbe; man kann fragen, wen man will. Der Verstand steht einem still beim Zuhören, und eine wilde Wut kocht in uns gegen dieses Volk. Viele reden von Vergeltung. Nun sind sie glücklich bei uns und reisen bald heim. Ich ging wie gebrochen heim, angeekelt und dem Weinen nahe. Darum habe ich dies geschrieben, weil es heraus musste, und bin um ein Uhr ins  Bett.”

Dat de gevangenen niet meer gewend waren op een normale menselijke toon aangesproken te worden, beschreef Hans Richard met:

„Sie beginnen zu flennen, wenn man nett zu ihnen spricht und wünschen einem als Dank für unsere Selbstverständlichkeiten Gottes Segen.“

Nederlandse vrouwen onder de gevangenen waren zeer ingenomen met de arts, die hen in haar eigen taal toesprak.

Hans Richard noteerde niet alleen veel over zijn ervaringen met de gevangenen uit Mauthausen in zijn dagboek, hij bewaarde ook alle documenten en andere voorwerpen, die de gevangenen in St. Gallen achterlieten, nadat ze richting huis of naar elders (Israël) waren gegaan.

Achtergelaten kampkleding

In mei 2013 wilde men in het voormalige concentratiekamp Mauthausen een permanente tentoonstelling organiseren over de transporten van Mauthausen naar St. Gallen. Al gauw bleken de documenten en voorwerpen, die Hans Rikchard had bewaard, en zijn aantekeningen in zijn dagboek, die allemaal bewaard werden in het stadsarchief van St. Gallen, uiterst waardevol voor de inrichting van de tentoonstelling.

Woning van Hans Richard en Yvette in St. Gallen

Tot 1962 leefden Hans Richard en Yvette met hun gezin gelukkig in hun huis in St. Gallen. Maar in dat jaar sloeg het noodlot toe. Yvette overleed op 28 juni van dat jaar in Commugny, een klein plaatsje aan het Meer van Genève, waar Hans Richard kennelijk een tweede huis had..

Het duurde 13 jaar voor Hans Richard aan een nieuwe verbintenis toe was. Hij trad op 10 februari 1975 in St. Gallen in het huwelijk met de toen 60 jarige Verena Sigrist. Hans Richard was toen 70 jaar oud.

 

Verena Sigrist

Na zijn huwelijk met Verena bleef Hans Richard nog vijf jaar actief in het openbare leven. In 1980 trok hij zich helemaal terug. Samen met Verena ging hij in de bergen in het Kanton Wallis wonen.

Hans Richard von Fels overleed in Commugny op 11 mei 1983. Hij was toen 79 jaar oud. In 1998 zijn delen uit zijn oorlogsdagboek als boek uitgegeven.

Tiel, 4 april 2020