Zo moet familiegeschiedenis geschreven worden
Spittend in het archief van de
Amsterdamse familie Six vertelt schrijver Geert Mak, dat niet alleen de ogen
van de huidige generatie Sixen op hem gericht waren, maar dat ook van de wanden
van de vertrekken in het huis aan de Amstel de voorvaderen vanuit hun beroemde
portretten over zijn schouders meekeken. Vooral de eerste Jan Six. Sterker nog,
de voorvaderen vertelden als het ware wat hij moest opschrijven over de
geschiedenis van hun familie en over de geschiedenis van Amsterdam. Tal van
voorwerpen, door de Sixen gebruikt, hun brieven, hun aantekeningen evenals hun
gedichten en toneelstukken deden bij Mak een “historische sensatie” ontstaan,
die de basis vormde voor zijn nieuwste boek: “De levens van Jan Six”.
 |
| Geert Mak |
Beginnend bij de eerste Jan
(1618-1700), die in Amsterdam het enorme vermogen beheerde, dat zijn
voorvaderen, als Calvinisten gevlucht uit het Noordfranse St. Omer, hadden opgebouwd
als lakenverver, vertelt Mak de familiegeschiedenis van zo’n tien generaties
Sixen. Door toedoen van Jans moeder kwam het familiebedrijf tot grote bloei.
Zij kocht grote stukken land, waarop later statige landgoederen verrezen. Jan
zelf trouwde, heel slim, met de dochter van de Amsterdamse anatoom Nicolaes
Tulp, die Rembrandt vereeuwigde met zijn anatomische les en die later ook
burgemeester van Amsterdam werd.
 |
| Het nieuwste boek van Geert Mak |
Vanaf de Gouden Eeuw tot diep in
de 20ste eeuw was het familievermogen ruim toerijkend voor elke
generatie om zich makkelijk binnen de Amsterdamse elite te handhaven. Ze hoefden
in principe niet te werken. Als goedgeaarde Calvinisten hielden de Sixen er
geen uitbundige levensstijl op na. Daardoor was het voor hen mogelijk om, in
navolging van de eerste Jan, zich vooral bezig te houden met verzamelen van
schilderijen, porselein, zilver en zo meer. Sinds de Gouden Eeuw was het binnen
de familie traditie de oudste zoon Jan te noemen.
Wanneer het vermogen van de
familie verdampte of een familielid wat al te kwistig ermee omging, dan gingen
enkele schilderijen uit de enorme collectie onder de hamer of werd er op slimme
wijze een huwelijk geregeld met een dame uit een vermogende andere familie. Zo
hield de Amsterdamse elite een systeem in stand van ons kent ons, waarbij alles
erop gericht was het interne systeem van de familie te handhaven. Niet de
individuele familieleden waren belangrijk, maar de hele groep, die tot de
familie behoorde, gedroeg zich eeuwenlang naar de ongeschreven regels van de
familie. Het beschermen van de eigen clan stond voorop: erebaantje en
aantrekkelijke ambten bleven zo veel mogelijk binnen de familie. In de 19e
eeuw verdiende de familie veel geld aan suikerrietplantages in Suriname, zonder
er zelf één keer geweest te zijn, en aan de slavenhandel. De afschaffing van de
slavenhandel leverde een slordige fl. 10 miljoen op aan schadeloosstelling. De
20ste eeuw was al een behoorlijk eind op streek, toen ook bij de
Sixen eindelijk duidelijk werd, dat de wereld veranderd was, dat leven als in
de Gouden Eeuw niet meer mogelijk was. Er moest gewerkt worden om de enorme
verzameling kunstschatten te kunnen beheren.
 |
| Jan Six, schilderij door Rembrandt |
Mak besteedt in het begin van
zijn boek veel aandacht aan de eerste Jan, die een tijd lang burgemeester van
Amsterdam was en een goede vriend en mecenas van Rembrandt, die hem schilderde
met de rode cape. Hij was een ietwat dromerige figuur, die ook gedichten en
toneelstukken schreef. Hij was niet alleen bevriend met Rembrandt, ook Joost
van den Vondel rekende hij tot zijn intimi. Mak geeft de eerste Jan zoveel
aandacht om te laten zien, dat de basis voor het leven voor de latere
generaties Sixen en van de andere Amsterdamse elite gelegd is in de Gouden Eeuw
en eeuwen lang stand zou houden.
Om niet te vervallen in een
opsomming van allerlei feiten uit de levens van de Jannen Six, plaatst Mak de
geschiedenissen van deze mannen en hun families in de bredere kaders van de
ontwikkelingen in Amsterdam, in Nederland, in Europa en in de wereld. Daardoor
is zijn boek niet alleen het verhaal van de Jannen Six c.s., maar ook het
verhaal van zijn geliefde stad Amsterdam. Mak is een begenadigd verteller, die
de lezer blijvend weet te boeien met deze familiegeschiedenis. Al lezend waan
je je in een kamer van het grote huis aan de Amstel, waar een Jan bij het
haardvuur zit te vertellen over zijn werk als burgemeester, over zijn leven op
de buitens in Hillegom en ’s Gravenland, over zijn schilderijen, over de stad.
Zelfs Maks iets langdradige beschrijving van het verval van de Republiek aan
het einde van de 18e eeuw verveelt niet, omdat Mak, wanneer dat
dreigt te gebeuren terugvalt op zijn eigen ervaringen met de schier eindeloze
hoeveelheid archiefstukken, schilderijen en andere kunstvoorwerpen. Maks aanpak
van een familiegeschiedenis verdient navolging.
Tiel, 28-02-2017
Meer weten? Lees:
Geert Mak, De
levens van Jan Six, een familiegeschiedenis, Uitgeverij Atlas Contact,
Amsterdam, 2017, ISBN 97890450227760
Geen opmerkingen:
Een reactie posten