Genealogisch blog 290

Walvisch en/of Walvis

Dit is (voorlopig) het laatste Genealogische blog in de kleine reeks over de families Walvisch, Walvis en Koopman. Niet omdat er over die families niets meer te vertellen zou zijn, nog genoeg, maar ook andere families moeten weer aan bod komen. Hoofdpersoon in dit blog is Abraham Jonas Dayan, die op 27 juli 1770 in Amsterdam geboren werd. Zijn ouders waren Jonas David Dayan (1740-1804) en Schoontje Abraham Susan Ezel (1740-1824). Zij behoorden tot de Asjkenazische Joden, die oorspronkelijk afkomstig waren uit Duitsland en Oost Europa.

Tot aan de Franse Tijd hadden de Joden geen achternaam. Kinderen werden vaak met hun voornaam vernoemd naar de grootouders. Om ze te onderscheiden van andere kinderen kregen ze altijd als tweede naam, ook meisjes, de naam van hun vader en als derde naam die van de grootvader. In het geval van Abraham Jonas Dayan was Abraham zijn eigen naam, Jonas de naam van zijn vader. Zo was de vader van Jonas David Dayan vanzelfsprekend David Dayan. Duidelijk is ook wie de vader was van Schoontje Abraham Susan Ezel: Abraham. Nog een voorbeeld: van Meijer Benjamin Meijer Swaab was zijn eigen voornaam Meijer, vernoemd naar zijn grootvader; Benjamin was de voornaam van zijn vader en Meijer de voornaam van zijn grootvader van vaderszijde. In het Nieuwe Testament verklaarde evangelist Mattheus op deze manier de afkomst van Jezus Christus en liet daarmee zien, dat Jezus Christus uiteindelijk afstamde van Koning David. Er zijn in de Bijbel nog vele voorbeelden te vinden over de Joodse persoonsaanduiding. Genealogie avant la lettre.

Napoleon

In de Franse Tijd, en zeker nadat Napoleon de Burgerlijke Stand had ingevoerd, werden ook de Joden verplicht een achternaam te kiezen. Velen kozen hun beroep als achternaam, zoals Koopman en Vleesdrager. Anderen kozen als achternaam het gebied van waaruit hun familie oorspronkelijk afkomstig was, bijv. Swaab, Van Keulen of Moscoviter. Weer anderen lieten in hun achternaam uitkomen tot welke Joodse stam ze behoorden, bijv. Cohen, de naamdragers behoorden tot de stam der Coheniten die een priesterlijke functie in de tempel van Jeruzalem  bekleedden. Sommigen maakten zich er makkelijk vanaf en namen als achternaam de voornaam van hun vader.

Jonas in de walvis

Toen Abraham Jonas Dayan op 5 februari 1812 door de overheid gedwongen werd ook een achternaam aan te nemen, moet hij ongetwijfeld gedacht hebben aan het aloude kinderliedje, dat van toepassing was op de naam van zijn vader:

“Jonas in de wallevis
Die vannacht gevangen is
In het zoute water
Visje houd je snater
Visje houd je lachebek
Van je een, twee, drie.”

Hij koos als zijn achternaam “Walvis of Walvisch” met dezelfde argumentatie waarom Noach Simon zich voortaan Noach Simon Ark liet noemen. Abraham Jonas heette vanaf dat moment Abraham Jonas Walvis en was genaturaliseerd en officieel Nederlands staatsburger. Nog enige tijd voegde hij het woord “Dayan” aan zijn achternaam toe. Maar dat verdween in de volgende generatie. Abraham Jonas woonde op het eiland Marken en was van beroep kleerkoper.

Marken

Het is opvallend, dat in alle bronnen Abraham Jonas met de achternaam “Walvis” voorkomt, terwijl in die tijd de schrijfwijze veelal “Walvisch” was. Ik kom daar zo op terug.

Abraham Jonas trad in het huwelijk met Saartje Izaac Goudsmit, die ook voorkomt als Saartje Izaac Prins en de dochter was van Isaac Joseph Goudsmit en Vrouwtje Joseph. Wanneer Saartje precies werd geboren is onduidelijk, maar het zal ongeveer in 1779 geweest zijn. Aangenomen moet worden, dat het bruidspaar zich na hun huwelijk vestigde in Amsterdam. Abraham Jonas en Saartje Izaac kregen zes kinderen, vijf zonen en een dochter. Opvallend is, dat in de Burgerlijke Stand van Amsterdam, want daar zijn alle kinderen geboren, de eerste vier kinderen te boek staan onder de achternaam “Walvisch”. Het vijfde kind, zoon Hartog van 15 mei 1806, staat genoteerd onder “Walvisch” en “Walvis”, terwijl de schrijfwijze van jongste zoon Jonas van 21 augustus 1808 weer “Walvis” was. Namen de ambtenaren op het gemeentehuis het niet zo nauw met de schrijfwijze van de achternaam van de kinderen? Of heeft de familie bij de aangifte van de jongste twee zonen gepleit voor de schrijfwijze “Walvis”? We weten het niet, het blijft gissen.

Toen ik op haar verzoek begon met de genealogie van de familie Walvisch, verzekerde een vriendin uit die familie mij, dat haar familie absoluut geen relaties heeft met de familie Walvis, zonder “ch”. Al snel kon ik aantonen, dat ze ongelijk had. Een tak van de familie Walvis wordt gevormd door de nakomelingen van de hierboven genoemde Hartog Walvis (1806-1883). De tweede zoon van Jonas David Dayan en Schoontje Abraham Susan was Levie Jonas Walvis (1783-1830). Van sommigen van zijn tien kinderen werd de achternaam als “Walvisch” geschreven, anderen gebruikten de achternaam “Walvis” en doen dat tot op de dag van vandaag. De conclusie moet dan ook zijn, dat de families Walvisch en Walvis weldegelijk aan elkaar verwant zijn, maar dat de gemeenschappelijke voorouders vroeg in de 19^e eeuw geleefd hebben.

Tiel, 30 mei 2018