Genealogisch blog 378

Passie voor amateurtoneel

In de jaren 1947-1959 heeft mijn vader, Albert Welling(1922-1983) , in zijn vrije tijd zich vooral bezig gehouden met toneel, betaald en onbetaald. Toneel was zijn grote passie. Mijn grootvader had hem met succes geïnfecteerd. De andere passie van mijn vader, t.w. schaken, verdween in die tijd geheel naar de achtergrond, al zal hij best nog wel eens een partijtje gespeeld hebben.

In 1947 speelde hij nog één keer zelf, daarna regisseerde hij alleen nog, schreef zelf stukken en was later druk met de bestuurlijke kant van het katholieke amateurtoneel in Nederland. Met zijn toneelstuk “Ambtenaar geef ons een huis” was hij als schrijver en als regisseur zeer succesvol. Met de uitvoering door “Wijk C op de planken” onder zijn leiding van de “Getemde Feeks” van Shakespeare in een bewerking van Jan Derks en hemzelf trok mijn vader in 1949 zelfs koninklijke belangstelling.

 

1949, Koninklijke belangstelling voor de Getemde Feeks, geheel rechts mijn vader

Voor de Utrechtse Toneelgroep “Uit Rechte Liefde” vertolkte mijn vader in 1947 in een openluchtvoorstelling de rol van zoon in “De Klucht van de Gehangene” van de Franse schrijver Henri Ghéon (1875-1944) onder regie van C.A. Schilp (1892-1990). Zijn laatste optreden als toneelspeler.

 Albert Welling als de zoon in De klucht van de gehangene

Blijkbaar was de uitvoering een succes, want de Utrechtse Toneelgroep voerde het stuk eind november 1947 nog een keer op in Dieren. Alleen had men toen in het programmaboekje de naam van het stuk gewijzigd in “De Klucht van de Gestrafte”. Een drukfout?

Mijn vader was rond 1947 via zijn voormalige hoofdredacteur bij dagblad De Tijd, Jan Derks (1912-1963) in contact gekomen met de Zusters Augustinessen van St. Monica. Deze congregatie was opgericht op 19 maart 1934 door pater Sebastianus van Nuenen (1898-1966), met wie mijn vader bevriend zou raken, en door Augustina van Reijsen (1908-1990), de eerste Mater. Het werkterrein van de zusters was aanvankelijk de Utrechtse Wijk C. In 1939 openden de zusters een tehuis voor dakloze vrouwen, meisjes en kinderen: Meisjesstad. Na de oorlog volgden kloostervestigingen in Hilversum (1946), Amsterdam (1952), Sittard (1953), Arnouville les Gonesse in Frankrijk (1956) en Maastricht (1962) en een tweede huis in Utrecht (1968). Op 19 maart 2019 vierden de zusters het 85-jarig bestaan van de orde.

Sebestianus van Nuenen

Voor en na de oorlog was de sociale problematiek in de Utrechtse Wijk C groot. De zusters Augustinessen zagen in toneel een mogelijkheid om de bewoners hun ellende te doen vergeten door juist uitdrukking te geven aan die ellende op het toneel.

In 1937 werd de vereniging Het Katholieke Volkstoneel “St. Franciscus” opgericht. De vereniging stond beter bekend als “Wijk C op de planken”. De algehele leiding van de toneelvereniging was destijds in handen van Jan Derks, die ook schrijver van volkstoneelstukken was. Mijn vader was vanaf 1947 betrokken bij “Wijk C op de planken”, als schrijver van toneelstukken èn als regisseur van de uitvoeringen.

Albert Welling

Mijn vader beperkte zijn toneelwerk niet alleen tot regisseren van “Wijk C op de planken”. Hij regisseerde ook twee stukken op zijn voormalige middelbare school, de Rijks HBS in Amersfoort, evenals twee stukken van LEA, de Amersfoortse Gymnasiasten Bond. Hij was ook voor de Utrechtse Studentenvereniging Veritas actief. Als regisseur leidde hij een aantal voorstellingen van de katholieke Amersfoortse Toneelvereniging “Euripides”, die mede door zijn vader was opgericht. Hij schreef en regisseerde een spel voor de gidsen en verkenners van de St. Ansfridusgroep in Amersfoort. Tenslotte was hij nog actief als regisseur bij het Zuid Nederlands Toneel en bij de Rotterdamse R.K. Toneelgroep Magna Pete.

Jan Derks

Het Nederlandse episcopaat was in 1947 tot de conclusie gekomen, dat katholieke amateurtoneelverenigingen niet langer deel konden blijven uitmaken van de Nederlandse Amateur Toneel Unie (NATU), omdat in de NATU de eigen katholieke beginselen onvoldoende uitgedragen konden worden. Het was voor katholieke toneelverenigingen principieel onmogelijk langer lid te zijn van de NATU.

De bisschoppen benoemden een commissie van onderzoek o.l.v. Jan Derks. De commissie besliste conform de gedachtegang van het episcopaat tot de oprichting van het Werkverband Katholiek Amateurtoneel (WKA), dat informeel in 1947 van start ging. Het voorlopige bestuur bestond uit K.J. ten Hoope, Jan Muller, L.Fels en mijn vader. Om zich aan te sluiten bij het WKA hoefden toneelverenigingen het predicaat ‘RK’ niet in hun naam te voeren, maar in de statuten moest wel nadrukkelijk opgenomen zijn, dat de grondslag van de vereniging de katholieke levensbeschouwing was.

Het WKA kreeg de bevoegdheid bepaalde toneelstukken te verbieden, wanneer die in strijd waren met de katholieke beginselen. Verder moest het WKA cursussen voor spel en regie organiseren, lezingen houden en concoursen uitschrijven en landdagen organiseren. De formele oprichting van het WKA vond plaats op 1 juli 1948.

Mijn vader was de eerste secretaris van het WKA, zijn eerste bestuurlijke nevenfunctie. Andere bestuursleden waren B. Hollewijn, Jan Muller uit Loosdrecht (penningmeester) en Martin Duinstee. Verenigingen die zich bij het WKA aansloten ontvingen van mijn vader een welkomstkaartje. Hij schreef daarin:

“….hun schouders zetten onder de prachtige taak om van het katholiek amateurtoneel een hoeksteen van onze vaderlandse volkscultuur te maken.”

Het welkomstkaartje was tevens een oproep om zo snel mogelijk de contributie over te maken aan de penningmeester. Op 19 juni 1948 legden Derks en mijn vader voor de KRO-radio uit, waarom het WKA tot stand was gekomen.

Op oudejaarsdag 1948 verscheen in De Tijd een artikel van mijn vader waarin hij een lans brak voor het WKA. Vanuit bepaalde delen van het platteland kwamen klachten, omdat daar nog altijd de wet van kracht was: alleen herentoneel met ’s middags een uitvoering voor vrouwen en ’s avonds voor de mannen. Verder schreef mijn vader:

“Al lijkt het wellicht een gemeenplaats, toch – dunkt ons – dient 1948 voor ons Katholieke amateurtoneel te worden beschouwd als een zeer bijzonder jaar. In ’48 immers hebben de katholieke gezelschappen zich eindelijk – nadat reeds in vroeger jaren een tweetal soortgelijke pogingen radicaal mislukten – verenigd binnen een nationaal “Werkverband Katholiek Amateurtoneel” (het WKA).”

Een jaar na de oprichting organiseerde het WKA op 30 en 31 juli 1949 in ’s Hertogenbosch de eerste Landdagen onder de titel ‘Dat gaat naar Den Bosch toe’. Namens het bestuur van WKA correspondeerde mijn vader met Wilhelmus Johannes Maria Antonius Asselbergs, alias Anton van Duinkerken, de dichter die ook voor De Tijd werkte, over de vraag hoe het katholieke amateurtoneel een hoeksteen zou kunnen worden van de Nederlandse volkscultuur.

Door het sterke centralistische karakter is het WKA nooit een succes geworden. Per 1 januari 1968 fuseerden het WKA en de NATU tot het Nederlands Centrum voor het Amateurtoneel.

Welkomstkaartje WKA

Op de eerste Diocesane Toneeldag in Roermond van WKA op 17 september 1951 hield mijn vader, namens het hoofdbestuur, voor de 300 deelnemers een anderhalf uur durende inleiding, getiteld ‘Speelt u dat?’ over de repertoirekeuzen.

Door zijn werk voor het katholieke amateurtoneel kwam mijn vader al in 1948 in contact met Anton Sweers (1903-1969), oprichter (in 1934) en directeur van “Ons Lekenspel”. Deze organisatie, die relaties onderhield met vooraanstaande katholieke schrijvers, stelde zich ten doel het deelnemen aan amateurtoneel onder het katholieke volksdeel te bevorderen. Ons Lekenspel had daartoe ook een uitgeverij, omdat Sweers niet tevreden was met het bestaande toneelrepertoire dat niet geschikt was voor amateurs en niet in overeenstemming was met de katholieke geloofsovertuiging.

Op 15 maart 1951 schreef Ons Lekenspel een prijsvraag uit voor katholieke amateurtoneelgezelschappen. De drie beste gezelschappen, ‘De Narrenkap’ uit Hoensbroek, ‘Maet hou staet’ uit Hilvarenbeek en ‘St. Jan’ uit Sint Janssteen, kwamen tegen elkaar uit tijdens een congres over religieus toneel, dat op 30 en 31 maart en 1 april gehouden werd in Zeist. De jury bestond uit Anton Sweers, Eduard Verkade en mijn vader. 

Folder Congres Religieus Toneel

Bij het 25-jarig bestaan kreeg Ons Lekenspel de vorm van een stichting met in het eerste bestuur Job Pollmann (1902-1972), Jan Nieuwenhuis (1896-1978), Bernard Verhoeven (1897-1965), Willem Tollenaar (1912-1994) en Albert Welling.

Eind 1954 schreef Ons Lekenspel drie wedstrijden uit ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de bevrijding. Gevraagd werd een eenakter, verhaal of gedicht te schrijven met als thema ‘Tien jaar bevrijding’. Ook nu weer zat mijn vader in de jury. Voor de beste eenakters waren drie prijzen beschikbaar van resp. fl. 250, fl. 150 en fl. 100. Voor de beste verhalen of gedichten stelde Ons Lekenspel fl. 100 en fl. 75 beschikbaar.

Op het jubileumwerkcongres, dat Ons Lekenspel organiseerde van 27-29 december 1954, hield mijn vader een lezing over de wijze waarop toneelverenigingen met de pers zouden kunnen omgaan. Het gezelschap Magna Pete speelde op de slotdag van het congres het stuk ‘Moord in het klooster’ onder regie van mijn vader.

In vervolg op het congres van december 1954 schreef Ons Lekenspel in het voorjaar van 1955 twee prijsvragen uit. In de eerste prijsvraag werd gevraagd een avondvullend religieus toneelstuk op te voeren, dat gestalte gaf aan een eigentijdse religieuze bewogenheid. Het winnende gezelschap zou worden gehonoreerd met een prijs van fl. 1500. De tweede prijsvraag had betrekking op een verhaal dat door de jeugd moest voorgedragen kunnen worden. De eerste prijs zou worden bekroond met fl. 500. De jury voor beide prijsvragen bestond uit Anton Sweers, mijn vader en Job Pollmann.

De samenwerking tussen Ons Lekenspel en mijn vader heeft lang geduurd. Hij is vele jaren secretaris geweest van Ons Lekenspel. Tussen mijn vader en Anton Sweers was een vriendschappelijke werkrelatie ontstaan, totdat Sweers in 1969 overleed. Ter gelegenheid van het overlijden van zijn vriend liet mijn vader in De Tijd van 11 juli 1969 een In Memoriam plaatsen. Daarin schreef hij:

“Vandaag wordt Anton Sweers in Bussum begraven. En hoewel het zijn vrienden moeilijk zal vallen het te verwerken, zullen zij afscheid moeten nemen van de man met wiens overlijden een roerige periode in de ontwikkeling van het katholieke toneel in Nederland definitief wordt afgesloten.

Op die periode heeft de kleine, onstuimige Amsterdammer onmiskenbaar zijn stempel gedrukt. Hij heeft schijnbaar moeiteloos een culturele achterstand van tientallen jaren ingehaald. Hij heeft zoveel schrijvers, dichters, schilders, musici, dansers en acteur aan zich verplicht!”

Het Nijmeegs Studenten Toneel durfde het in 1955 aan het stuk ‘Le Maitre de Santiago’ van de Franse schrijver Henry de Montherlant (1896-1947) onder regie van mijn vader te spelen. Een stuk, dat zonder enig uiterlijk hulpmiddel en alleen door een steeds hoger stijgende dialoog een obsederend probleem aan de orde stelde.

Dagblad De Tijd vond het moedig van de Nijmeegse studenten, dat zij een stuk wilden spelen, dat beroepsgezelschappen tot drie keer toe hadden aangekondigd, maar nooit speelden. De Tijd schreef vooraf:

“Een groep van negen studenten, amateurs, onder regie van een ‘plusqu’un amateur, Albert Welling, wagen deze sprong. Zullen zij hun nek breken? Er is in ieder geval lef nodig om het te wagen.”

De Amersfoortse Toneelvereniging Euripides kondigde in het najaar van 1956 aan zich onder leiding van mijn vader te zullen stellen om goed voor de dag te komen bij het veertig jarig jubileum in 1958. Om zich daar geheel op toe te kunnen leggen besloot mijn vader zijn werkzaamheden voor andere gezelschappen te staken, met uitzondering van de Utrechtse studentenvereniging Veritas..Daarmee eindigde mijn vaders inzet voor het katholieke amateurtoneel in Nederland.

Tiel, 11 juli 2019