Theorie
Ten tijde van de Spaanse
overheersing van de Nederlanden was het voor tegenstanders van de Spanjaarden
gevaarlijk. Sommigen vluchtten, anderen doken onder en weer anderen veranderden
hun naam. Dat deed ook Jan, de kleinzoon van Willem van Haeften (1419-1483) en
Aleijd Schade. Jan gebruikte als achternaam de achternaam van zijn moeder en
noemde zich Jan de Craen.
Daarop volgende twee generaties
deden dat ook, anti-Spaansgezind als ze waren. Daarmee veranderde in deze tak
van de familie Van Haeften de achternaam totdat het weer veilig was die weer te
gebruiken. De eerste die weer volop de achternaam Van Haeften ging gebruiken
was Johan Jansz., die leefde van 1588-1667. Maar Johan liet wel de naam van
zijn overgrootmoeder in tact. Zijn achternaam was dan ook De Craen van Haeften.
 |
|
Johan Jansz de Craen
van Haeften
Johan, ook wel Jan genoemd, werd
geboren in Deil. Op latere leeftijd had hij aanzienlijke bezittingen in de
Betuwe. Waarschijnlijk kort na 1600 verliet Johan de Betuwe, vestigde zich in
Utrecht en trouwde in 1609 met Mechteld Pauwels van Gerestein (1582-1654). In
Utrecht werkte Johan zich op tot uiteindelijk secretaris van de Heren Staten ’s
lands van Utrecht. Johan en Mechteld kregen vijf kinderen. Hun nazaten bleven
zich nog drie generaties “De Craen van Haeften” noemen. Daarna werd alleen de
achternaam Van Haeften nog gebruikt totdat in 1919 Johan Cornelis Adrianus
(1875-1954) “De Craen” weer officieel (K.B. nr. 70, d.d. 18-03-1919) toevoegde
aan zijn achternaam uit respect voor zijn voorouders. Zijn nakomelingen dragen
nog steeds de achternaam De Craen van Haeften.
Met het gebruik van “De Craen” in
de achternaam veranderde ook het wapen en het zegel van de familie Van Haeften.
Het gouden schildhoofd werd doorsneden door een stok, waarop een kraanvogel
(met in zijn opgeheven rechterpoot een bal), het onderste deel werd beladen met
een barensteel, alles in het zwart.
Het wapen van de
familie De Craen van Haeften
Zegel van de familie
De Craen van Haeften
Toen Adriaan van Haeften
(1766-1848) in de periode 1840-1844 onvoldoende kon bewijzen, dat hij een
rechtstreekse afstammeling was van de middeleeuwse adellijke familie van Haeften
uit de Betuwe, werd hij niet erkend als baron, maar wel verheven tot jonkheer.
Vanwege zijn verdiensten voor het land, zo liet Koning Willem II op 6 september
1844 weten. De Hoge Raad van Adel vond de bewijsvoering van de verbinding
tussen de 16e en 17e eeuwse familie De Craen van Haeften
en de middeleeuwse familie Van Haeften niet overtuigend. Het definitieve bewijs
is ook nog steeds niet geleverd.
Het draaide en draait nog steeds
om de vraag waar komt de naam “De Craen” vandaan en hoe kwam de kraanvogel met
in zijn rechterpoot een bal in het wapen en op de zegels? In de literatuur heb
ik tot nu toe daarover helemaal niets kunnen vinden dat afdoende antwoord geeft
op de gestelde vragen.
Regelmatig bezig met het
vraagstuk van de verbinding van het Utrechtse geslacht (De Craen) Van Haeften
met de Betuwse familie, ben ik tot een theorie gekomen, die in ieder geval
verklaart waar de naam “De Craen” vandaan kan komen. Mocht mijn theorie kloppen
dan blijft het een even groot raadsel waarom in het wapen van de familie een
kraanvogel terecht is gekomen met een bal in zijn rechterpoot.
Tiel in 1557 (foto RAR)
In de 16e eeuw vormde
de Oliemolenwal de oostelijke stadsgrens van Tiel. Aan de wal vond veel
bedrijvigheid plaats, schepen voerden via de Waal allerhande goederen aan die
de burgers van Tiel nodig hadden. Op de wal stonden op verschillende plekken
hijskranen om de goederen uit de schepen te tillen. Zo ook op de hoek van de
Oliemolenwal en de Kerkstraat. Op die hoek bevond zich ook een herberg die “De
Craen” heette, midden in het roodomsingelde gebied op de bovenstaande kaart.
Natuurlijk werd de eigenaar van de herberg al snel vernoemd naar zijn
etablissement. Zo ontstond in Tiel en later in de omgeving (Deil en Zoelen
o.a.) de familie D(i)e Craen. In 1505 trouwde Willem van Haeften (geb. 1479) in
Nijmegen met Jacoba, een telg van de familie de Craen uit Deil. Als dit waar is,
dan zou eigenlijk in het wapen een kraan in plaats van een kraanvogel afgebeeld
moeten worden. Waarschijnlijk was de afbeelding van een kraan in het wapen voor
de familie Van Haeften onacceptabel. Een sierlijke kraanvogel paste beter bij
de adellijke stand van de familie. Mogelijk verwijst de bal in de rechterpoot
van de kraanvogel naar een op te hijsen last. Het is uiterst onwaarschijnlijk,
dat er in de 16e eeuw kraanvogels in de
Betuwe voorkwamen. Kwamen die destijds al in Nederland voor, dan was dat op
hoogveengebieden.
Kraanvogel
Er is echter ook een andere
theorie. Jacoba en haar zoon Jan Willemsz erfden van haar broer Jan die Craen
Willemsen al diens goederen en landerijen in Deil, Meteren en Haaften, met de
bepaling, dat in de achternaam van haar man ook “de Craen” zou worden opgenomen
en dat zijn wapen met een kraanvogel opgesierd zou worden. Jan Willemsz werd,
op basis van deze theorie, in het Nederlandse Adelsboek de stamvader genoemd
van de Utrechtse patriciërsfamilie (De Craen) van Haeften.
Adriaan van Haeften liet de Hoge
Raad van Adel op 10 februari 1843 weten, dat hij opnieuw, maar tevergeefs
pogingen had ondernomen stukken in zijn bezit te krijgen die zijn afstamming
van de Betuwse adellijke familie afdoende zouden bewijzen. Hij schreef:
De antwoorden op de vragen over
de relatie tussen de adellijke Betuwse familie Van Haeften en de Utrechtse
patriciërsfamilie (De Craen) van Haeften liggen vermoedelijk dus nog diep in de
depots van het Regionaal Archief Rivierenland in Tiel verborgen. Daar moet dan
ook te vinden zijn waarom er uit het niets en zonder enige feitelijke
aanleiding een kraanvogel, en nog wel met een bal in zijn rechterpoot, in het
familiewapen verschijnt.
Tiel, 10-11-2016
|
Geen opmerkingen:
Een reactie posten